22-5-3-7
Edmonds and his scientific work on Kurdish studies
Chya Jawhar Omer, Shaween Jangee Abdullah
Koya University/History Department, Koya Education Directorate
DOI: http://doi.org/10.31918/twejer/2253.7
https://www.doi.org/10.31918/twejer. 2253.7
e-ISSN (2617-0752) p-ISSN (2617-0744)
ئیدمۆندس و كاره زانستییه‌كانی له‌باره‌ی كوردناسی
م. ی. چیا جوهر عمر م. ی. شەوین جنگى عبدالله
زانکۆى کۆیە/ بەشى مێژوو بەڕێوەبەرایەتى پەروەردەى کۆیە
[email protected] [email protected]
پوختە
کوردناسى لقێکى گرنگى زانستى ڕۆژهەڵاتناسییە، کە گرنگى دەدات بە لێکۆڵینەوە لەبارەى کورد، ئیدمۆندسیش یەکێکە لەو کوردناسانەى لە ڕێگەى بەرهەمەکانییەوە هەوڵیداوە لەبارەى کورد بکۆڵێتەوە، ئەم توێژینەوەیە، پێکهاتووە لە دەروازە و دوو تەوەرە و ئەنجام، لە دەروازەدا ژیان و کەسایەتىی ئیدمۆندس خراوەتەڕوو، لە تەوەرەى یەکمیشدا تیشک خراوەتە سەر کارە زانستییەکانى لەبارەى کورد، وەک کتێب و وتارە گرنگەکانى، هەرچى تەوەرەى دووەمە دیارترین تێڕوانین و بیروبۆچوونەکانى ئەم کوردناسە خراوەتەڕوو، کە چۆن لە کۆمەڵگە و دابونەریت و ئاینى ناوچە کوردییەکانى ڕوانیوە، بە تایبەتى قسەکردن دەربارەى کۆمەڵێک دیاردەى ئاینى و کۆمەڵایەتى کە سەرەنجى ڕاکێشاوە.
پرسیارى سەرەکیى ئەم توێژینەوەیە ئەوەیە؛ تەنیا سەرچاوەى بەرهەمى نووسەرانى کوردى سەدەى بیستەم بەسە بۆ ئەوەى لەم مێژووى کوردى قۆناغى دواى ڕووخانى دەوڵەتى عوسمانى تێبگەین و توانیویانە وەڵامى هەموو ئەو پرسیارانە بدەنەوە، کە بۆ خوێنەر دروستدەبێت یان بۆ دۆزینەوەى وەڵامەکانمان پێویستمان بە تۆمار و نووسینەکانى کوردناسانە و دەکرێت ببنە سەرچاوەیەکى ڕەسەن و سەرەکى بۆ نووسینەوەى مێژووى کورد. ئەنجامى ئەم توێژینەوەیە ئەوە دەخاتەڕوو، کارە زانستییەکانى ئیدمۆندس لەبارەى کورد، دەتواندرێت وەک سەرچاوەیەکى گرنگ و ڕەسەن بۆ نووسینەوەى مێژووى کورد لەسەدەى بیستەمدا پشتى پێ ببەسترێت، بەهۆى ئەوەى توانیویەتى تیشک بخاتە سەر هەمە لایەنى مێژووى کورد و تاڕادەیەکى باشیش خۆى پاراستووە لە لایەنگیرى، بە تایبەتى لە نووسینەوەى مێژووى کۆمەڵایەتى و ئاینىی ناوچە کوردییەکان.
وشە کلیلییەکان: کوردناسى، ئیدمۆندس، تێڕوانین، ئاین، کۆمەڵگەى کوردی.
لیستی سه‌رچاوه‌كان:
1-سەرچاوە کوردییەکان:
-ئه‌حمه‌د، كه‌مال مه‌زهه‌ر(2001)، چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك له مێژووی گه‌لی كورد، ب2، هه‌وێر.
-ئه‌حمه‌د، كه‌مال مه‌زهه‌ر(2008)، كورد و كوردستان له به‌ڵگه‌نامه‌كانی بەریتانیا، گرین گالۆری، لوبنان، ب1.
-ئۆقه، كه‌مال میم(2000)، كڕۆنۆلۆژیای مه‌سه‌له‌ی موسڵ، و: سه‌لام ناوخۆش، خه‌بات، دهۆك.
-ئیدمۆندس، سیسیل جۆن(2004)، كورد تورك عه‌ره‌ب، و: حامید گه‌وهه‌ری، هه‌ولێر.
- ئیدمۆندس، سیسیل جۆن(2008)، كێشه‌ی كورد، و: ئه‌بوبه‌كر صالح، خانی، دهۆك.
-ئیبراهیمی، سید كه‌مال(2008)، مێژووی كورد و ئیبراهیم یونسی، گۆڤاری مێژوو، ژ5.
-ئێزه‌دی،میهرداد(2002)، ئاین و تایفه ئاینیه‌كان له كوردستان، و: كامه‌ران فه‌همی، بیرو هۆشیاری(ی.ن.ك).
-به‌سری،میر(2002)، ناودارانی كورد، و: عه‌بدولخالق عه‌لائه‌دین.
-به‌رزنجی، ئه‌حمه‌د سه‌ید عه‌لی(2007)، سایكس بیكۆ و ترازاندنی جه‌مسه‌ری كێشه‌ی كوردی باشور، سلێمانی.
-به‌گ، محمد ئه‌مین زه‌كی(2005)، تاریخی سلێمانی و وڵاتی، شڤان،ب3.
-برونه‌سن، ماریتن ڤان(1999)،ئاغا و شێخ و ده‌وڵه‌ت، و: كوردۆ، سلێمانی، ب1.
-بێكه‌س، فایه‌ق(1970)، دیوانی بێكه‌س، چاپخانه‌ی شه‌فیق، به‌غداد.
-بوا، توما(1975)، مع الاكراد، ت: أواز زنكنه، الجاحض, بغداد.
-ته‌یب، جه‌مال فه‌تحوڵا(2008)،كۆیه له نێوان ساڵانی1918-1958، شه‌هاب، هه‌ولێر.
-حیلمی، ڕه‌فیق(2003)، یاداشت، سه‌رده‌م، سلێمانی.
-ڕیچ، كلۆدیس جیمس(1992)، گه‌شتی ڕیچ بۆ كوردستان، و: محمد حمه‌باقی، ته‌ورێز.
-السبعاوی، عه‌ونی عبدالرحمن(2010)، مێژووى ئه‌مریكاى نوێی و هاوچه‌رخ، و: محمد عبدالله كاكه سور، ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
-سندی، به‌درخان(2008)، كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی له‌دیدی ڕۆژهه‌ڵانتاساندا، و: اسماعیل ابراهیم سعید، خانی، دهۆك.
-سوڵتانی، محمد(2003)، ڕاپه‌ڕینی عه‌له‌وییه‌كانی زاگرۆس، و: حه‌سه‌ن عبدالكریم و كه‌مال ڕه‌شید، وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ و ئاودێری، سلێمانی.
-سۆن، ئی.ب(2007)،چه‌ند سه‌رنجێك ده‌رباره‌ی هۆزه‌كانی كوردستانی خواروو، و: نه‌جاتی عه‌بدوڵڵا، شوان، سلێمانی.
-شوان، ئیبراهیم(2001)، سۆفیگه‌ری، هه‌ولێر، چاپخانه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده.
-خەسباک، شاکر(2005)، کوردو مەسەلەى کورد، و: ئەمجەد شاکەلى، ئاراس، هەولێر.
-عه‌لی، عوسمان(2010)، چه‌ند لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ده‌رباره‌ی بزافی هاوچه‌رخی كورد، و: كامه‌ران بابان زاده، چوارچرا، بەرگى دووەم.
-عه‌سكه‌ری، مسته‌فا(2008)، ئاوڕ دانه‌وه‌یه‌ك له بزوتنه‌وه‌ی هه‌قه، ئاراس، هه‌ولێر.
-عه‌بدوڵڵا، نه‌جاتی(2009)، بیبلۆگرافیای كوردناسی، حاجی هاشم، هه‌ولێر.
-قه‌ره‌داغی، فازیل(2005)، مێژووی دێرینی كوردستان، سلێمانی.
-كۆچێرا، كریس(2004)، كورد له سه‌ده‌ی نۆزده‌و بیست، و: حه‌مه كه‌ریم عارف، شڤان، سلێمانی.
-نیكیتین، باسیل(1997)، و: هێدی، چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌ڵاحه‌دین، هه‌ولێر.
-هه‌ی، دبلیو ئاڕ(2010)دوو ساڵ له كوردستان، و: لوقمان باپیر، ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
-هه‌ورامانی، محمد ئه‌مین (1984)، كاكه‌یی، چاپخانه‌ی الحوادیث، به‌غداد.
2- سەرچاوە عەرەبییەکان:
-الحسني، السيد عبدالرزاق(1961) اليزيديون في حاضرهم وماضيهيم، مطبعة العرفان.
-شريف، هيوا حميد(2006)، توفيق وهبي حياته و دورها السياسي والثقافي، شڤان، السليمانية.
-قادر،أحمد محمدامين(2007)، موقف مجليس النواب العراقي من القضية الكردية 1925-1945، ژین، السليمانية.
-المتولي، محسين محمد(2001)، كرد العراق, بيروت.
-المسعودي(2005)، مروج الذهب ومعادن الجوهر، المكتبة المصرية، ج2، بيروت.
-محو، لقمان.أ(2007)، الكورد والكردستان، ترجمة: هڤال، مطبعة ئاراس، أربيل.
-مينورسكي(1968)، الاكراد ملاحضات وانتباعات، ترجمة: معروف خزنه‌دار، بغداد.
-ويغرام، دبليو.أي(2001)، مهد البشرية الحيات في شرق كردستان،ت: جرجيس فتح الله، ئاراس.
3-سەرچاوە ئینگلیزییەکان:
-Edmonds, Cicil John (1925), Two Ancient Monoments in Southern Kurdistan, The Geographical Journal.
-Edmonds, Cicil John (1928), Two More Ancient Monoments in Southern Kurdistan, The Geographical Journal.
- Edmonds, Cicil John (1931), A Third Note on Rock Monoments in Southern Kurdistan, The Geographical Journal.
- Edmonds, Cicil John (1957), The Kurdish of Iraq, The Middle East Journal.
- Edmonds, Cicil John (1959A), The Kurdish and Revelution in Iraq, The Middle East Journal.
- Edmonds, Cicil John (1959B), The Belifs and Practices of the Ahli Haqq in Iraq, The Middle East Journal.
-Wahaby,Tayfiq and Edmonds, Cicil John (1966),Kurdish English Dictionary, London.
-Edmonds, Cicil John (1967), A Pligrimage to Lalish, London, Royal Asiatic Society.
-Roshani, Dilan(2013), Cicil John Edmonds1889-1979, Kurdish Acadamy of Language,Middle East Center.
-Son, Ely Banster (1926), To Mesopotamia and Kurdistan in disguise, London.
-Njeng, George (1986), The Fudal system in medieval Europe (7th-14th century), Omega.
الملخص
إن الدراسات الكوردية والتي هي إحدى الفروع الهامة للاستشراق، تهتم بالمواضيع ذات الصلة بالكورد و كوردستان. ويعد ادموندس أحد أهم الذين حاول من خلال مؤلفاته وكتاباته العلمية، أن تبحث حول المواضيع الكوردية المختلفة.
يتكون هذا البحث من تمهيد ومحورين فضلا عن النتائج، في التمهيد تناولنا حياة ادموندس وشخصيته، أما المحور الاول فقد تم تسليط الضوء على نتاجاته العلمية حول الكورد. في حين تطرق المحور الثاني الى أبرز وجهات نظره حول الكورد، خاصة فيما يتعلق باالاحوال الاجتماعية و الدينيية. إن السؤل الرئيسي الذي يطرح نفسه هو هل أن نتاجات الكتاب الكورد في القرن العشرين كافية لفهم التاريخ الكوردي، أم أن ذلك بحاجة ماسة الى كتابات و مؤلفات المستكردين الاجانب. بحيث يمكن أن يعد كمصادر أساسية و رصينة لتدوين تاريخ الكورد. إن نتائج هذا البحث تظهر مدى أهمية نتاجات ادموندس حول الكورد بأعتباره مصادر مهمة لتدوين تاريخ الكورد في القرن العشرين، لاسيما أنه تناول الجوانب المختلفة للكورد كالاجتماعية والدينية. محاولا إظهار قدر كبير من الحيادية والعلمية عند تطرقه للمواضيع أعلاه.
Abstract
Kurdish studies is one of the crucial branches of orientalism, which investigates topics about Kurdistan and related topics. C.J. Edmonds is considered a pioneering Kurdish studies expert whose work mainly concentrated on topics related to Kurdistan and the Kurdish people. The current research consists of an introduction and two sections and a conclusion is followed. In the introduction, some aspects of life of Edmonds are discussed. In the first section, Edmonds’s scientific works, books, and articles about the Kurdish people are discussed. In the second section, the most prominent perspectives of Edmonds's works about Kurdish people are discussed with special emphasis on his opinions about religion and sociological aspects of Kurdish people. The main question of the current study is whether Kurdish sources published in the 20th century are enough to develop a deep understanding of the Kurdish people and community after the collapse of the Othman empire, or whether they did not fully answer the questions that may arise now and then. In this case, the study also wishes to analyze the need for adopting and discussing the orientalist who wrote about Kurdish people and Kurdistan. The findings of the research indicate that Edmonds’s works are unbiased and valuable works that present a deep insight into the Kurdish people and Kurdistan.