22-5-3-6
Relations between Khalil Khoshaw and Sheikh Ahmadi Barzan in the Light of British and Turkish Documents 1931-1936
Bzhar Othman Ahmed, Rozh Abdullah Adil
Faculty of Arts, Soran University
DOI: http://doi.org/10.31918/twejer/2253.6
https://www.doi.org/10.31918/twejer. 2253.6
e-ISSN (2617-0752) p-ISSN (2617-0744)
پەیوەندیی نێوان خەلیل خۆشەوی و شێخ ئەحمەدی بارزان له‌ژێر ڕۆشنایی بەڵگەنامەكانی بەریتانی و توركیدا 1931 – 1936
د. بژار عثمان أحمد ڕۆژ عەبدوڵڵا عادل
فاكەڵتیی ئاداب/ زانكۆی سۆران زانكۆی سۆران
[email protected] [email protected]
پوختە:
كپكردنەوەی جووڵانەوەی شێخ ئەحمەدی بارزان لە لایەن حكومەتی عێراقی بە پاڵپشتیی هێزی فرۆكەوانیی بەریتانیا نەبووە هۆی لەناوچوونی جووڵانەوەی ئازادیخوازی لە دەڤەری بارزان، بەڵكو شۆڕشی یەكەمی بارزان بوو بە هۆی دەركەوتنی چەندین سەركردەی دیار لەناو بارزانییەكان، كە لە دیارترینیان (خەلیل خۆشەوی) بوو، ناوبراو لە دواتردا بەردەوامبوو لە جووڵانەوە و شەڕ لە دژی حكومەتی عێراقی، بۆ ئەمەش هەمیشە بە پێی ڕێنماییەكانی شێخ ئەحمەدی بارزان دەجووڵایەوە و ڕێنمایی لە شێخی بارزانەوە وەردەگرت. هەر ئەمەش بووبووە هۆی سەرئێشەیەكی زۆر بۆ حكومەتی عێراقی و ناچاری كرد داوای هاوكاری و هەماهەنگی لە بەریتانیا و ئێران و توركیا بكات، تاكو جووڵانەوەكەی خەلیل خۆشەوی سەركوت بكات. تەنانەت هەندێ سەرچاوە جووڵانەوەكەی خەلیل خۆشەوی بە شۆڕشێكی جیاواز لە شۆڕشی شێخ ئەحمەدی بارزانی هەژماردەكەن، لە كاتێكدا خەلیل خۆشەوی ڕێنمایی و فەرمانەكانی شێخ ئەحمەدی جێبەجێ دەكرد، هەمیشە وەكو سەركردیەكی دڵسۆز و متمانەپێكراوی شێخ ئەحمەد بوو، هەر بۆیە جووڵانەوەكەشی تەواوكاری شۆڕشی یەكەمی بارزان بوو. به گشتی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه هه‌وڵێكه بۆ نیشاندانی په‌یوه‌ندیی نێوان خەلیل خۆشەوی و شێخ ئەحمەدی بارزان 1931-1936. ئەویش بە پشتبەستن بە بەڵگەنامەكانی بەریتانی و توركیا.
وشە کلیلییەکان: خەلیل خۆشەوی، بارزان، كورد، مێرگەسۆر، مزووری.
لیستی سەرچاوەكان:
بەڵگەنامەی عوسمانی:
- BOA. İ__HB___00165_00001_001_001
بەڵگەنامە بەریتانییەكان:
- political situation; relations with HMG' [148r] (300/982), British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/L/PS/12/2860.
- Military report on Iraq. Area 9 (Central Kurdistan) [141r] (286/394), British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/L/MIL/17/15/46, p.326.
- File 8/5 Monthly Intelligence Summaries, Iraq' [9r] (22/268), British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/R/15/2/294, p.11.
- Coll 17/17 'FO Annual Reports, 1932-1938, 1947. Annual review of events 1939-1942. Political Review 1943-1944' [95v] (190/483), British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/L/PS/12/2877, p.55.
بەڵگەنامەی توركی:
- T.C. Harciye Vekaleti, 1932, 1.
- T.C. Hariciye Vekaleti, 1933, 1.
- T.C. Hariciye Vekaleti, 1933, 2.
كتێبەكان:
- قادر، أحمد محمدأمین. (2007). موقف مجلس النواب العراقي في القضیة الكردیة في العراق 1925/1945، السلیمانیة.
- ئه‌حمه‌د، بژار عوسمان ، عادل، ڕۆژ عه‌بدولڵا .(2020). ئه‌رگوش له به‌ڵگه‌نامه‌كانی عوسمانی و به‌ریتانی دا، هەولێر.
- شیرۆكی، به‌در ئیسماعیل. (2018). بارزان مایكرۆمۆدیلی كیانێكی سه‌ربه‌خۆ، هه‌ولێر: چاپخانه‌ی رۆژهه‌ڵات.
- جگه‌رسۆز، محه‌مه‌د ساڵح پیندرۆیی .(2020). ژیانی كه‌لتوری و كۆمه‌ڵایه‌تیی ده‌ڤه‌ری مزووری باڵا، هه‌ولێر: چاپخانه‌ی رۆژهه‌ڵات.
- مصطفی، حسن.(1983). البارزانيون وحركات بارزان، ط2.
- إسماعیل، زبیر بلال .(1998). ثورات بارزان 1905-1935، أربیل.
- جاف، سه‌فا. (2007). شۆڕشى نیشتمانى و نه‌ته‌وه‌یى ئه‌یلول و هه‌یبه‌تى ئه‌سعه‌د خۆشه‌وى، هه‌ولێر.
- سێلكى، سیامه‌ند مه‌حمود. (2006). كاروانێ سه‌رفرازیێ، هه‌ولێر، 2006.
- الدملوجي، صديق. (2010). اليزيدية، طبع الثاني.
- ب البوتاني، عبدالفتاح علي یحى. (2001). وثائق عن الحركة القومیة الكوردیة التحرریة، أربیل.
- البارزاني، عزیز حسن. (2002). الحركة القومیة الكوردیة التحرریة في كوردستان العراق 1939-1945، اربیل.
- ل لازاریف. (2008). مێژووى كوردستان، و: وشیار عه‌بدوڵلا سه‌نگاوى، هه‌ولێر.
- جوندیانى، مسته‌فا. (2003). هه‌ڵدانه‌وه‌ى چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك لـه‌ڕاپه‌رینه‌كه‌ى خه‌لیل خوشه‌وى، كۆنگره‌ى یاده‌وه‌رى سه‌د ساڵه‌ى بارزانى نه‌مر، ئاماده‌كردنى: مومتاز حه‌یده‌رى و د. كوردستان موكریانى و د. دلێر ئیسماعیل حه‌قى شاوه‌یس، ب 2، هه‌ولێر.
- چیاوك، مه‌عروف. (2008). كاره‌ساتی بارزان ی زوڵم لێكراو، دهۆك: چاپخانه‌ی خانی.
- بارزانی، مەسعود. (1998). بارزانی و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد 1931-1958، و: سەعید ناكام، دهۆك.
- شێروانى، هاشم. (2008). دەڤەرا بارزان جوگرافیا – دیرۆك – كەلتور، چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری، هەولێر.
ماستەرنامەی بڵاونەكراوە:
- عادل، ڕۆژ عەبدولڵا. (2010). ناوچەی بارزان لەنێوان ساڵانی 1931-1946 (لێكۆڵینەوەیەكی مێژوویی سیاسییە)، ماستەرنامە/ بڵاونەكراوە، زانكۆی صلاح الدین، هەولێر.
ڕۆژنامە:
- ڕۆژنامەی كوردستان (بڵاوكراوەی حیزبی دیموكراتی كوردستان)، ژمارە 62، 26/ رجب/ 1365.
Abstract:
The suppression of Sheikh Ahmadi Barzan's movement by the Iraqi government with the support of the British air force did not destroy the liberation movement in Barzan. However, the first Barzan revolution led to the emergence of several prominent leaders among the Barzanis. Khalil Khoshawi was one of the most influtial leaders and continued fighting against the Iraqi Government. He always acted according to the instruction of Sheikh Ahmad Barzan. This caused made many problems for the Iraqi government and forced it to seek assistance and coordination from Britain, Iran, and Turkey to suppress Khalil Khoshaw's movement. Some sources consider that Khalil Khoshaw's movement was a different revolution from the revolution of Sheikh Ahmad of Barzan, while Khalil Khoshaw followed Sheikh Ahmadi's instructions and orders, and was always loyal and trusted leader of Sheikh Ahmad, so his movement complemented the first Barzan revolution. In general, this study attempts to show the relationship between Khalil Khoshaw and Sheikh Ahmad of Barzan in the years 1931-1936 Based on British and Turkish documents.
Keywords: Khalil Khoshawi, Barzan, Kurds, Mergasur, Mizuri.
ملخص:
أخمدت الحكومة العراقية حركة الشيخ أحمد البرزاني بدعم من سلاح الجو البريطاني، ولكن لم تقضي على حركة التحرير في برزان، وكانت هذه الثورة هي ثورة الشيخ أحمد البرزاني بحيث أدت إلى ظهور العديد من القادة البارزين في صفوف البرزانيين. و من ابرزهم (خليل خوشوي) الذي كان باستمرار يتحرك ضد الحكومة العراقية ويتلقى التعليمات من الشيخ احمد البرزاني. تسبب ذلك في الكثير من المتاعب للحكومة العراقية وأجبرها على طلب المساعدة والتنسيق من بريطانيا وإيران وتركيا لقمع حركة خليل خوشوي، بل إن بعض المصادر تعتبر أن حركة خليل خوشوي ثورة مختلفة عن ثورة الشيخ أحمد البارزاني، بينما كان خليل خوشوي يتبع تعليمات وأوامر الشيخ أحمد ، وكان دائمًا زعيمًا مخلصًا وموثوقًا للشيخ أحمد، وكانت حركته مكملة لثورة البرزان الأولى. بشكل عام تحاول هذه الدراسة إظهار العلاقة بين خليل خوشوي والشيخ أحمد البرزاني 1931-1936 بناء على وثائق بريطانية وتركية.
الكليمة المفتاحية: خليل خوشوي، بارزان، كرد، ميركسور، مزوري