22-5-3-1
Kurds in the Geography of the Safavid State (1501-1722)
Khalil Ali Murad, Niamat Shahab Haji
College of Arts, Salahaddin University
DOI: http://doi.org/10.31918/twejer/2253.1
https://www.doi.org/10.31918/twejer.2253.1
e-ISSN (2617-0752) p-ISSN (2617-0744)
کورد لە جوگرافیای دەوڵەتی سەفەویدا (١٥٠١-١٧٢٢)
پ. د. خهلیل عهلی موراد م. نعمەت شەهاب حاجی
کۆلێژی ئاداب-زانکۆی سەڵاحەدین کۆلێژی ئاداب- زانکۆی سەڵاحەدین
[email protected] [email protected]
پوختە:
بە دامەزرانی دەوەڵەتی شیعە مەزهەبی سەفەوی (١٥٠١-١٧٢٢) لە ئێرانی سەرەتای سەدەی شازدەهەم جوگرافیای گرنگ و ناوچە دەوڵەمەندەکانی کوردستان کەوتنە بەر هێرشی سوپای وێرانکەری قزڵباش. ئەگەرچی بە هۆی بەرفراوانیی دەسەڵاتی سەفەوییەکان و داگیرکردنی بەردەوامی ناوچەکانی کوردستان لەلایەن هێزەکانیان، لە ڕاستیدا دەستنیشانکردنی مەودای ڕاستەقینەی جوگرافیای کورد لەم سەردەمەدا، کارێکی هەتا بڵێی ئەستەمە، چونکە کۆمەڵی هۆکاری کاریگەر وەکو بەهێزی و لاوازیی دەسەڵاتی حاکمانی سەفەوی و میرانی کورد لە لایەک و ڕێژەی ناسەقامگیریی دەسەڵاتی هەرکامە لە ناوخۆ و ملمڵانێ دەرەکییەکان بۆ دەستبەسەرداگرتنی ناوچە دەوڵەمەندەکانی کوردستان لە لایەکی تر، لە سەر سەقامگیر نەبوونی ئەم سنوورانە، ڕۆڵێکی حاشاهەڵنەگریان هەبوو. لە سۆنگەی ئەم توێژینەوەیەدا بە مەبەستی دەستنیشانکردنی جوگرافیای کورد و سنووری ڕاستەقینەی ناوچە کوردنشینەکان لە سەردەمی سەفەوییەکان، بە سوودوەرگرتن لە سەرچاوە ڕەسەنە مێژووییەکانی ئەو سەردەمە پەنا دەبەینە بەر وێناکردنی سنووری نشتیمان و ناوچەکانی ئەو میرنشین و دەسەڵاتە خۆجێییانەی کە لەم ماوەیەدا کوردەکان تێیدا نیشتەجێبوونە و هەروەها هەندێ لەو ناوچە دوورەدەستانەی وەک خۆراسان و گەیلان و مازندەران کە کۆمەڵێ لە هۆزە کوردە ڕەسەنەکانی کوردستان لە لایەن شایەکانی سەفەوی بە مەبەستی سیاسی و سەربازی لە ناوچە دێرینەکانی خۆیان دایانبڕاند و دوورخرانەوە و بەرە بەرە لەو شوێنانە نیشتەجێکران و ژمارەیەکی زۆریایشیان ئێستاش لە گەڵدابێ هەر لە وێ ماونەتەوە.
وشە کلیلییەکان: دەوڵەتی سەفەوی، نشتیمانی کوردان، جوگرافیای کورد، میرنشینە کوردییەکان، ناوچە کورد نشینەکان.
لیستی سەرچاوەکان:
نامەی ماستەری بڵاونەکراوە:
- خوبی نژاد، بویراحمد (١٣٩٢ه.ش) نقش قوم لر در تحولات سیاسی ایران از آغاز صفویە تا سقوط زندیە، پایان نامە کارشناسی ارشد رشتە تاریخ، دانشکدە ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- قنبری، آرش(١٣٩ ه.ش)نقش سیاسی ایلات و حکام کرد در دوران شاه عباس اول، پایان نامە کارشناسی ارشد گروه تاریخ، دانشکدەی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی.
- زکی پور، نعمت اللە(١٣٨٩ه.ش) بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کهگیلویەاز آغاز صفویە تا پایان زندیە (٩٠٧-١٢٠٩ه.ق) پایان نامەی کارشناسی ارشد، رشتە تاریخ، گرایش اسلامی، دانشکدە ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان.
- مریوانی، محمد (١٣٩١ه.ش)بررسی خاندان حکومتگر گروسی در بیجار از دوران صفویە تا پایان قاجار، پایان نامەی کارشناسی ارشد رشتە تاریخ، دانشکدە ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیە.
- میرچگینی، فاطمە مالە میر (١٣٩٢ه.ش) وضعیت چگینی ها در عصر صفوی، پایان نامە کارشناسی ارشد رشتەی تاریخ ایران اسلامی، دانشکدەی ادبیات و علوم انسانی، گروە تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی.
- محمود، نعمت علی(٢٠١٥ز) میرنشینی ئەردەڵان و دەوڵەتی قاجاری، توێژینەوەیەکە لە پەیوەندییە سیاسی، کۆمەڵایتی و ئابوورییەکان (١٧٩٤-١٨٦٧)، پێشکەشی ئەنجومەنی ئادابی زانکۆی سۆران کراوە.
- نوری، فریدون (١٣٨٩ه.ش) بررسی تحلیلی شکل گیری حکومت صفویە و تاثیر آن بر تحولات کردستان از آغاز حکومت صفوی تا پایان عصر شاه عباس اول (٩٠٧-١٠٣٨ه.ق)، پایان نامە کارشناسی ارشد رشتەی تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان، دانشکدەی ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ.
- هادیان، کوروش (١٣٨٨ه.ش)، جغرافیای تاریخی کردستان با تأکید بر حکومت محلی اردلان (صفویه تا قاجار)، پایان نامە کارشناسی ارشد رشتەی تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان، دانشکدەی ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ.
سەرچاوە جوگرافییەکان بە زمانی عەرەبی:
- الادریسی، محمد بن محمد (١٩٩٥م) نزهە المشتاق فی اختراق الافاق، بیروت، عالم الکتب.
- الاصطخری، ابراهیم بن محمد (٢٠٠٤م) المسالک و الممالک، بیروت، دار صادر.
- ابن حوقل، ابولقاسم محمد بن علی (١٩٨٣م) صورە الارض، بیروت، دار صادر.
- ابن خلکان، احمد بن محمد بن ابی بکر(١٩٩٠م)وفیات الاعیان و انباء اهل الزمان، بیروت، دار صادر.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (١٩٨٨م) تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحادە، بیروت، دار الفکر.
- ابن عبری، غریغوریوس الملطی (١٩٩٢م) تاریخ المختصر الدول، تحقیق انطوان صالحانی الیسوعی، بیروت، دار الشرق.
- ابن خردادبە، عبیداللە ابن عبداللە(١٩٩٢م)المسالک والممالک، بیروت، دار صادر، افست لیدن.
- ابن الفقیە، ابو عبداللە احمد بن محمد الهمذانی (١٤١٦ه.ق)البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتاب.
- اسکندری، نصر بن عبدالرحمان (١٤٢٥ ه.ق) الامکنە و المیاه و الجبال و الآثار، ریاض، مرکز الملک للبحوث و الدراسات الاسلامیە.
- اسکندر، سعد بشیر(٢٠٠٨ز)قیام النظام الاماراتی فی کردستان و سقوطە، بنکەی ژین السلیمانیە.
- بردی، یوسف ابن تغری (١٣٩٢ه.ق) النجوم الزاهرە فی ملوک مصر و القاهرە، القاهرە، وزارە الثقافە و الارشاد القومی، الموسسە المصریە العامە.
- بولادیان، ارشاک(٢٠١٣م)، الاکراد فی حقبە الخلافە العباسیە، ترجمە الکساندر کشیشیان، دار الفارابی، بیروت.
- توفیق، زرار صدیق(٢٠٠١ز)کردستان فی القرن الثامن الهجری، دراسە فی تاریخها السیاسی و الاقتصادی، اربیل، موسسە مکریانی للطباعە و النشر.
- جیهانی، ابولقاسم بن احمد (١٣٦٨ه.ش) اشکال العالم، ترجمە علی بن عبدالسلام، تهران، آستان قدس.
- حسین، سعدی عثمان(٢٠٠٦ز) کوردستان الجنوبیە فی القرنین السابع عشر و الثامن عشر، اربیل، من منشورات مکتبە سوران.
- الحموی، شهاب الدین ابو عبداللە یاقوت (١٩٩٥م) معجم البلدان، ط. ٢، بیروت، دار صادر.
- الحمیری، محمد بن عبدالمنعم (١٩٨٤م) الروض المعطار فی خبر الاقطار، تحقیق احسان عباس، بیروت، مکتبە لبنان ناشرون.
- شیرازی، شرف الدین عبداللە بن فضل اللە(١٣٦٢ه.ش) تجزیەالمصارو تجزیە الاعصار فی تحریر تاریخ الوصاف، بقلم عبدالحمید آیتی، تهران، نشر بنیاد فرهنگ.
- اصفهانی، حمزە بن الحسن (١٩٦١م) تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، بیروت، دار مکتبە الحیاە.
- العمری، شهاب الدین احمد بن یحیی ابن فضل اللە (٢٠٠٣م) مسالک الابصار فی ممالک الامصار، ابوظبی، المجمع الثقافی.
- عبدالحکیم، زنار عبدالسلام(٢٠٠٧م) ابن العبری مصدرا لدراسە تاریخ الکورد، دهوک، دار سپیریز.
- لشکری، حیدر(٢٠٠٤ز) الکرد فی المعرفە التاریخیە الاسلامیە، دراسە تحلیلیە-نقدیە، دهوک، موسسە سپیرێز.
- المسعودی، ابوالحسن علی بن حسین بن علی (١٩٨١م)التنبیە الاشراف، تحقیق عبداللە اسماعیل الصاوی، قاهرە، دار الصاوی.
- المقریزی، احمد بن علی (١٤١٨ه.ق) المواعظ والاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت، دار المکتبە العلمیە.
- النویری، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب (١٤٢٣ه.ق) نهایە الارب فی فنون الادب، القاهرە، دار الکتب والوثائق القومیە.
- الهمدانی، ابوبکربن محمد بن موسی الحازمی (١٩٩٤م) الاماکن او مااتفق لفظە و افترق مسماە من الامکنە، تحقیق حمد محمد الجاسر، قاهرە، دار الیمامە البحث و الترجمە و النشر.
- الیعقوبی، ابن واضح (بی تا) البلدان، تهران، بنگاه نشر و ترجمە کتاب.
گەشتنامەکان:
- چریکف، م (١٣٥٨ه.ش) سیاحتنامە مسیو چریکوف، ترجمە آبکار مسیحی، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی.
- چلبی، اولیا (١٣٦٤ه.ش) کورد در تاریخ همسایگان (سیاحتنامە اولیا چلبی) ترجمە فاروق کیخسروی، ارومیە، نشرصلاح الدین.
- رابینو، یاسنت لویی (١٣٦٥ه.ش) سفرنامە مازندران و استرآباد، ترجمە غلامعلی وحید مازندرانی ، چ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- دلاوالە، پییترو (١٣٨٤ه.ش) سفرنامە، ترجمەی شجاع الدین شفا، تهران، بنگاه نشر کتاب.
- سانسون، مارتین (١٣٤٦ه.ش) سفرنامە، ترجمە و تصحیح محمد عباسی، تهران، ابن سینا.
- کمپفر،انگلبرت(١٣٦٠ه.ش)سفرنامە کمپفر، ترجمە کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
- لایارد، سرواستن هنری و دیگران(١٣٧١ه.ش)سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمە مهراب امیری، تهران، فرهنگسرا.
- مارکوپولو (١٩٧١م) سفرنامە، ترجمە حبیب اللە صحیحی، تهران، نشر ارغوان.
سەرچاوە ڕەسەنە مێژووییەکانی سەردەمی سەفەوی بە زمانی فارسی:
- جرفادقانی، ابولشرف ناصح (١٣٧٤ه.ش) تاریخ یمینی، تصحیح جعفر شعار، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- خنجی، روزبهان (١٣٨٢ه.ش) تاریخ عالم آرای امینی، تصحیح محمد اکبرعشیق، تهران، نشر میراث مکتوب.
- خواندمیر، غیاث الدین (١٣٨٠ه.ش) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد البشر، بە کوشش جلال الدین همایی، تهران، نشر خیام.
- شبانکارەای، محمد بن علی بن محمد(١٣٨١ه.ش)مجمع الانساب، تحقیق میر هاشم محدث، تهران، امیر کبیر.
- عبدی بیک شیرازی، زین العابدین علی (١٣٦٩ه.ش) تکملە الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
- غفاری کاشانی، ابولحسن(١٣٦٩ه.ش) گلشن مراد، بە اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، نشر زرین.
- قاشانی، عبداللە بن محمد(١٣٨٤ه.ش) تاریخ اولجایتو، تحقیق مهین همبلی، تهران، نشرعلمی فرهنگی.
- قمی، حسن بن محمدبن حسن(١٣٨٥ه.ش)تاریخ قم، ترجمە حسن بن علی بن عبدالملک قمی، تحقیق محمد رضا انصاری، قم؛ کتابخانەی آیت اللە مرعشی نجفی.
- گلستانە، محمد امین(١٣٥٦ه.ش) مجمل التواریخ، ذیل زین العابدین کوهمرە، بە اهتمام مدرس رضوی، تهران، نشر دانشگاه تهران.
- مازندرانی و حکم آبادی، عبداللە ابن محمد و علی اکبر(١٣٩٧ه.ش) رسالە فلکییە در علم سیاقت، بتصحیح والتر هینتس، تهران ، نشر مدید.
- مروی، محمد کاظم (١٣٧٤ه.ش) تاریخ عالم آرای نادری، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران، نشر علمی.
- مستوفی، حمداللە (١٣٦٢ه.ش) نزهەالقلوب، بە کوشش لسترنج، تهران نشردنیای کتاب.
- مصنف، خسرو بن محمد بن منوچهر (٢٥٣٦ش) لب التواریخ، تهران، کانون خانوادگی اردلان.
- میرخواند، محمد بن خاوندشاه بن محمود (١٣٨٠ه.ش) روضەالصفا فی سیرە الانبیا و المولک و الخلفا، تصحیح و تشحیە جمشید کیان فر، تهران، نشر اساطیر.
- ناشناس (١٣٦٤ه.ش) جهانگشای خاقان، با مقدمە دکتر مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- ناشناس (١٣٥٠ه.ش)عالم آرای صفوی، بە کوشش یداللە شکری، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- هروی، سیف الدین یعقوب(١٣٥٢ه.ش) تاریخ نامە هرات، بە تصحیح محمد زبیر الصدیقی، بسعی و اهتمام خان بهادر خلیفە محمد اسداللە، کلکتە، کتاب فروشی خیام.
- همدانی، رشیدالدین فضل اللە(١٣٧٤ه.ش) جامع التواریخ، بە کوشش بهمن کریمی، تهران، چاپخانە اقبال.
توێژینەوە مێژووییەکان بە زمانی فارسی:
- آزادی چگینی، بهمن(١٣٨٧ه.ش) تاریخ معاصر چگینی، خرم آباد، سیفا.
- اردلان، شیرین (١٣٨٧ه.ش) خاندان کرد اردلان در تلاقی امپراتوری های ایران و عثمانی، ت: مرتضی اردلان، تهران، نشر تاریخ ایران.
- افشار سیستانی، ایرج (١٣٦٦ه.ش)مقدمەای بر شناخت ایل های چادرنشین و طوایف عشایری ایران، ج ١و٢، تهران، نشر مولف.
- اشپولر، برتولد (١٣٧٣ه.ش)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمە جواد فلاطوری و مریم میر احمدی، ج ١، نشر علمی فرهنگی، تهران.
- بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ(١٣٨٦ه.ش) تذکرەی جغرافیای تاریخی ایران، ترجمە حمزە سر دادور، تهران، توس.
- بهاروند، سکندر امان الهی (١٣٨٤ه.ش) کوچ نشینی در ایران، پژوهشی در بارە عشایر و ایلات، تهران آگاه.
- بهاروند، امان اللە(١٣٧٠ه.ش) قوم لر، تهران، نشر آگاه.
- بلاغی، سید عبداللە(١٣٦٩ه.ش)انساب خاندان های نائین (شطرنج العرفا)جلد پنجم.
- بهتویی، حیدر(١٣٧٧ه.ش)کرد و پراکندەگی او در گسترەی ایران زمین، تهران، ناشر مولف.
- بیات، عزیزاللە (١٣٨٣ه.ش) کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران، امیرکبیر.
- توحدی، کلیم اللە(١٣٦٤ه.ش) حرکت تاریخی کرد بە خراسان در دفاع از استقلال ایران، ج٢، مشهد، چاپخانە کوشش.
- حکمت (١٣٤٣ه.ش) دائرەالمعارف ایران شهر، تهران، نشر بینا.
- خضری، سعید(١٣٧٩ه.ش) جغرافیای طبیعی کردستان موکریان، با مقدمە دکتر محمد رضا ثروتی، تهران، نشر ناقوس.
- دایرەالمعارف بزرگ اسلامی (١٣٦٧ه.ش) جلد اول، تهران، مرکز نزرگ دیرەالمعارف اسلامی.
- رزم آرا، علی (١٣٢٠ه.ش) جغرافیای نظامی ایران، گیلان و مازندران، دانشگاه تهران.
- رزم آرا، علی (١٣٢٠ه.ش) جغرافیای نظامی لرستان، تهران ، بی نا.
- رهر برن، کلاوس میشائیل (١٣٤٩ه.ش)نظام ایالت در دورە صفویە، ترجمە کیکاوس جهانداری ، تهران، بنگاه ترجمە و نشر کتاب.
- ساکی، علی محمد(١٣٤٣ه.ش)جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، خرم آباد، کتاب فروشی محمدی.
- سمیعا، میرزا(١٣٧٨ه.ش)تذکرە الملوک یا سازمان اداری حکومت صفوی با تعلیقات مینورسکی بر تذکرە الملوک، بە کوشش محمد دبیر سیاقی، ترجمە مسعود رجب نیا، چاپ سوم، تهران ، نشر امیر کبیر.
- سنندجی، شکراللە(١٣٧٥ه.ش)تحفەناصری درتاریخ وجغرافیای کردستان، تهران، نشر امیر کبیر.
- صفی نژادر، جواد (١٣٨١ه.ش) لرهای ایران، تهران، نشر آتیە.
- طاهری، ابولقاسم (١٣٤٨ه.ش) جغرافیای تاریخی خراسان از نظر جهانگردان، تهران، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
- فرای.ن.ریچارد (١٣٥٨ه.ش) عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمەی مسعود رجب نیا، نشر سروش، تهران.
- فیلد، هنری(١٣٤٣ه.ش) مردم شناسی، ترجمە عبداللە فریار، تهران، ابن سینا.
- کاظمی، ایرج(١٣٧٦ه.ش) مشاهیر لر، خرم آبد ، افلاک.
- کیهان، مسعود(١٣١١ه.ش)جگرافیای مفصل ایران، ج٢، تهران ، ابی سینا.
- گروسی، حسنعلی خان امیر نظام (١٣٨٤ه.ش)منشئات امیرنظام گروسی، بە کوشش علی محمدی برنجە، تهران، نشرسیب سبز.
- گلریز، محمد علی(١٣٨٢ه.ش) مینودر یا باب الجنە قزوین، چ دوم، قزوین، طە.
- لسترنج، گای (١٣٦٤ه.ش)جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمە محمود عرفان، تهران، نشر علمی فرهنگی.
- متولی حقیقی، یوسف (١٣٧٨ه.ش) خراسان شمالی، پژوهشی پیرامون تاریخ تحولات خراسان شمالی از آغاز تا انقلاب اسلامی، مشهد، آهنگ قلم.
- مردوخ کردستانی، شیخ محمد(١٣٧٩ه.ش) تاریخ مردوخ، تهران، کارنگ.
- مصاحب (١٣٥٦ه.ش) دائرەالمعارف مصاحب، تهران، نشر بینا.
- میرجعفری، حسین(١٣٨٩ه.ش) جایگاه و تاریخ کارکرد خاندان دونبولی درتاریخ ایران از صفویە تا قاجار، اصفهان، نشریەی تاریخ.
- میرنیا، علی (بی تا) ایل ها و طایفەهای کرد، تهران، موسسە انتشاراتی نسل دانش.
- نوبان، مهرالزمان(١٣٧٦ه.ش)نام مکانهای جغرافیایی در بستر زمان، تهران، نشر ما.
- وقایع نگار کردستانی، علی اکبر(١٣٨١ه.ش)حدیقە ناصریە در تاریخ و جغرافیای کردستان، بە تصحیح توکلی، تهران، نشر توکلی.
- ورجاوند، پرویز(١٣٧٧ه.ش)سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین، ج٣، تهران، نشر نی.
سەرچاوەکان بە زمانی کوردی:
- ئەلحوسەینی، عەلی نەقی (٢٠٠٢ز) مێژووی ٦٤١ساڵەی فەرمانڕەوایی ئەردەڵانییەکان، وەرگێڕان لە فارسییەوە؛ ئاسۆس هەردی، دەزگای سەردەم، سلێمانی.
- بدلیسی، شەرەفخان(٢٠١٧ز)شەرەفنامە، وەرگێرانی سەلاحەددینی ئاشتی، سلێمانی، بنکەی ژین.
- توفیق، زرارصدیق (٢٠١٣ز) کورد وکوردستان لە سەردەمی خیلافەتی ئیسلامیدا، هەولێر، ناوەندی ئاوێر.
- خدر، موسا محەممەد(٢٠١١ز) وێنەی کورد لە سەرچاوە مێژووییە فارسییەکاندا، هەولێر، چاپخانەی ڕۆژهەلات.
- خضری، سعید(٢٠١٣ز) جغرافیای تاریخی اردلان از (٥٦٤، ه.ق تا بە امروز)کۆی وتارەکانی ئەردەلان ناسی، بەرگی یەکەم، هەولێر، بەڕێوەبەرایەتی چاپخانەی ڕۆشنبیری.
- ڕۆژبەیانی، محەممەد جەمیل (١٩٩٢ز) فەرمانڕەوایی موکریان، بەغدا، وەزارەتی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن، دەزگای ڕۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کتێب.
- زند، کریم(٢٠٠١ز) جوگرافی کوردستان، سلێمانی، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.
- ڤیلچڤسکی، ئۆ. ل(٢٠١٦ز) نەژادی کورد، ڕوەتی مێژوویی دروستبوونی میللەتی کورد، وەرگێرانی ڕەشاد میران، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.
سەرچاوەکان بە زمانی ئینگلیزی:
- Encyclopedia of Islam, New Edition, Leiden, Brill, 1997, Vo V.
- Encyclopedia Iranica (1988) Bani Ardalan, Vol, III, Feb, 7, Oberling.
- D. N. Mackenzie (1961) “The Origins of Kurdish,” Transactions of the Philological Society, Vol, 60, Issue 1.
Abstract
With the establishment of the Safavid Shi'ite state (1501-1722) in Iran in the early sixteenth century, important geography and the rich regions of Kurdistan came under attack from the destructive army of Qizilbash. However, due to the rise and fall of the Safavid powers and the continued occupation of their forces over the Kurdistan Region, it is still difficult to determine the real geographical range of the Kurds in this era, because the set of influential factors such as their strengths and weaknesses of rulers and princes, the volatile nature of their internal and external conflicts, and the longing of foreign powers to occupy their wealthy territories over the instability of these borders, played a significant role. In the aftermath of this study, in order to identify the Kurdish geography and the real boundaries of the Kurdish-inhabited areas in the Safavid era, we take refuge in the historical sources of that era before identifying the borders of Kurdish emirates. There were also some remote areas such as Khorasan, Gilan, and Mazandaran, where groups of the original Kurdish tribes of Kurdistan were abducted by the Safavid kings for political and military purposes in their ancient areas and were relocated and relocated to other places. Many of them still live there.
Keywords: Safavid state, Kurdish nation, Kurdish geography, Kurdish emirates, Kurdish settlements.
ملخص البحث
مع تأسيس الدولة الصفوية الشيعية (١٥٠١-١٧٢٢) في ايران بداية القرن السادس عشر، وقعت المناطق المهمة والثرية في كوردستان تحت و طأة الهجوم المدمر لجيش قزلباش و نظرا لتذبذب نفوذ الصفويين و هيمنتهم على كوردستان عصرئذ، فأن تحديد الجغرافية الحقيقية للكورد مسألة صعبة و ذلك راجع الى عوامل عدة منها قوة وضعف الأمراء و الحكام و تراجع نسبة استقرار سلطتهم في المنطقة، فضلا عن المحاولات الدؤوبة للقوى الخارجية بغية الإستيلاء على المناطق الغنية في كوردستان، كل ذلك ادى الى تمدد وتقلص سلطتهم وبالتالي كان لها اثرها البالغ في عدم استقرار المنطقة، من هذا المنطلق، خصص البحث لتحديد المناطق الجغرافية للتواجد الكردي خلال العصر الصفوي، وذلك بالإعتماد على المصارد الأصلية، اذ نحاول ان نحدد حدود الامارات الكوردية الموجودة اي المناطق المعروفة تاريخيا بكونها موطن الكورد، فضلا عن إظهار التواجد الكوردي في المناطق النائية مثل خوراسان و جيلان و مازندران حيث اسكن هناك بعض القبائل الكوردية الأصيلة من قبل الصفويين و ذلك لأغراض ساسية وعسكرية، اذ تم فصلهم عن مناطقهم الأصلية و تم تهجيرهم، ولايزال هناك عدد لابأس به من الكورد في تلك المناطق.
الكلمات المفتاحية: الدولة الصفوية، موطن الكورد، جغرافية الكورد، الامارات الكوردية، المناطق الكوردية.