22-5-2-20
media development and its references; The Iraqi Kurdistan Region between 1991-2021, as a sample
Shwan adam Ayvas
Sulaimanyah Polytechnic University
DOI: http://doi.org/10.31918/twejer/2252.20
https://www.doi.org/10.31918/twejer. 2252.20
e-ISSN (2617-0752) p-ISSN (2617-0744)
گەشەپێدانی میدیايى و ئاماژەكانی؛
هەرێمی كوردستانی عێراق لە ماوەی نێوان1991-2021 وەك نموونە
د. شوان ئادەم ئەیڤەس
کۆلێژی تەکنیکی – کارگێڕی، زانکۆی پۆلیتەکنیکی سلێمانی
پوختە:
ئەم توێژینەوەیە بە ئامانجی تێگەیشتنى باشتر لە چەمكی "ئاماژەكانی گەشەپێدانی میدیایی" نووسراوە. لە ڕووی میتۆدییەوە؛ تێبینیكردن و گرووپەكانی فۆكەس وەك دوو ڕێكارى كۆكردنەوەی داتاى توێژینەوەكە و شیكردنەوەی ناوەڕۆكی بابەتە سەرەكییەكانى بەكارهێنراون. هاوكات پەیامەكانی میدیای چاپكراو، پەخشكراو و دیجیتاڵی لە ماوەی نێوان ساڵانی 1991-2021 وەك كۆمەڵ و نموونەی توێژینەوەكە وەرگیراون. گرنگیی ئەم توێژینەوەیەش لە ناونیشانەكەیەوە بەدەردەكەوێت كە بە دەگمەن نەبێت، پێشتر توێژینەوەی زانستیی لەسەر نەكراوە. ئەم توێژینەوەیە لە كۆتاییدا بەو دەرئەنجامە گەیشتووە كە چەمكی گەشەپێدانی میدیایی لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا؛ كەمتر قسەوباسی لەسەر كراوە و هێشتا نەبووە بە مایەی پرسیار و پرسێكی جێبایەخی زۆرینەی بەرهەمهێنەران و بەكارهێنەرانی میدیاى كوردى. ئەو دۆخەیش وایكردووە؛ میدیا و ميدياكار لە قۆناغی بەرگریكردن لە ناسنامەی نەتەوەییەوە بۆ قۆناغی پارتیزانیی نێو تۆڕەكانی ئینتەرنێت و ونكردنی ناسنامەی پیشەیی نێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بگوێزرێتەوە و ببێت بە هۆكارێكی دیاری پاشاگەردانیی میدیایی. هەربۆیە ئاماژەكانی گەشەپێدانی میدیایی لە ماوەی نێوان هەر سێ قۆناغی ساڵانی 1991-2021دا بە شێوەیەكی زانستیی ڕێكخراو و هاوشێوەی پێنج ئاماژە ناسراوەكەی ساڵی 2008ی ڕێكخراوی یونسكۆ شرۆڤە و پۆلێننەكراون. بەرتوێژانی ئەم توێژینەوەیەش؛ هێندەی ئاماژەی نەرێنیی بۆ گەشەپێدانی میدیايى دەبینن و مامەڵەیان لەگەڵدا كردووە، نیوهێندە ئاماژەی ئەرێنیی بەدیناكەن و ناشیشارنەوە كە هێشتا "بەعسیزمی میدیایی" شوێنەواری لە گوتار و پەیام و بەرهەم و بەڕێوەبردنی میدیاییدا ماوە و بە تەواوی كاڵنەبووەتەوە. تەنانەت بە هێندەی دەرفەتەكان؛ ئاستەنگی: سیاسی، ئابووری، كلتووری، یاسایی، پیشەیی هەبووە و هەیە. واتە ئازادییەكانی دەربڕین و ڕۆژنامەگەری و مافى زانين، ژینگەی پیشەیی و یاسایی ميدياكار و میدیای كوردی چوونیەك گەشەیاننەكردووە. بەپێی ئەنجامە بەدەستهاتووەكانی ئەم توێژینەوەیەش؛ ئەو هەڵكشان و داكشانە بەردەوامەی ئاماژە ئەرێنیی و نەرێنییەكانى گەشەپێدانی میدیایی بۆ ئاست و ئاڕاستەی تێگەیشتنی حزبەكان لە پێویستیی میدیا وەك پایەیەكی سیستەمی دیموكراسی و قۆناغی ڕاگوزەریی لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا دەگەڕێتەوە كە لە هەندێك قۆناغدا پێیەكی لەناو دیموكراسیدا و لەهەندێك قۆناغیشدا پێیەكی لەناو دیكتاتۆریدا گیركردووە و هەندێجاریش تێكەڵەیەك بووە لە هەردووكیان.
وشە سەرەكییەكان: گەشەپێدانی میدیايى، فرەیی میدیايى، شەفافیەتی میدیايى، پیشەگەرێتيی میدیايى، میدیای كوردی
5. سەرچاوەكانی توێژینەوە
1.5: سەرچاوە كوردییەكان
- چۆلی ئەسعەد، زمان لە ڕاگەیاندنی بینراودا، سلێمانی، دەزگای ڕۆشنبیری جەمال عیرفان، 2013.
- د.سامان فەوزی، بنەماكانی یاسای ڕاگەیاندن، 2016، سلێمانی، چاپی یەكەم، لەبڵاوكراوەكانی زانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی.
- د.شاخەوان جەلال فەرەج، تابۆ وەك نموونەیەكی پەیوەندیی نێوان زمان و كولتور، 2013، سلێمانی، چاپخانەی بینایی.
- د.شوان ئادەم ئەیڤەس، 2020: ئازادییەكانی دەربڕین و ڕۆژنامەگەریی لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا. لە چاپكراوەكانی فیدراسیۆنی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی
- د.شوان ئادەم ئەیڤەس، د.نەزاكەت حسێن سەعید، هەرێم كەریم غەفور، كاریگەرییەكانی كۆڤید_19 لەسەر بەرهەمهێنانی ڕیكلام و كەمكردنەوەی داهات؛ تەلەڤزیۆنە كوردییەكان لەماوەی قەدەغەی هاتووچۆ لەهەرێمی كوردستاندا، گۆڤاری الدراسات السياسية والامنية، المجلد (الثالث) العدر (الخامس) حزيران 2020.
- د.شوان ئادەم ئەیڤەس، دەرگاوان و بێبەهاكردنی ڕۆڵی لە میدیای كوردییدا، ڕۆژنامەی كوردستانی نوێ، ژمارەی ڕۆژی یەكشەممە، 25ى ئابى 2020.
- د.شوان ئادەم ئەیڤەس، ئیتیك لە ڕۆژنامەوانیی كوردییدا؛ ڕۆژنامەی هاوڵاتی (2000-2002 وەك نمونە)، چاپی دووەم، سلێمانی، لەبڵاوكراوەكانی ڕێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی، 2020.
- د.یەحیا عومەر ڕێشاوی، توێژینەوەی میدیایی، 2019، سلێمانی، لەبڵاوكراوەكانی ڕێكخراوی چاودێریی میدیای كوردی.
- دەستوری عێراق، (2005). لە ڕێی ئەم بەستەرەوە، بەردەستە: https://www.constituteproject.org/constitution/Iraq_2005.pdf?lang=ar
- عەبدولقادر ساڵح، 2022: هۆشیاری یاسایی ڕۆژنامەنووس لەرووماڵکردنی هەواڵەکانی دادگادا ، گۆڤاری دەرگاوان، ژمارە 02، ساڵی یەكەم، نيسانی 2022.
- ماڵپەڕی پەرلەمانی كوردستان، یاساكان. لە ڕێی ئەم بەستەرەی خوارەوە بەردەستە: https://www.parliament.krd/business/legislation/
- هەڤاڵ ئەبوبەكر: چەند هەنگاوێك بەرەو ڕاگەیاندن‌و ڕۆژنامەنووسیی، پروپاگەندە‌و ڕای گشتیی ل5، چاپی دووەم سلێمانی 1997.
- هەڤاڵ ئەبوبەكر، ڕاگەیاندن و ڕاگەیاندنی كوردیی، چاپی یەكەم، سلێمانی، ناوەندی ڕۆشنبیر،2002.
- ئیبراهیم صاڵح: تیشكێك لەسەر ڕاگەیاندن، گۆڤاری ڕایەن ل7. ژمارە 1، ساڵی یەكەم كانونی دووەمی 2001.
2.5: سەرچاوە ئینگلیزییەكان
- AIVAS, SH, A., 2017. Kurdish Journalism Cultures; Shifting Boundaries of Privacy Understandings amongst Professional Role Orientations of Journalists. Ph.D thesis, Nottingham Trent University.
- BAILI, A, H, G, A, O., 2016. Political-Communication-and-the-Media-in-Kurdistan. Ph.D thesis, Sheffield Hallam University.
- Bali, A.O. and Zarea, H., 2018. The challenges of firms in Iraqi Kurdistan economy in the light of strategic acquisition theory. In Competitiveness in Emerging Markets (pp. 245-262). Springer, Cham.
- BUGHIN, J. and SPITTAELS, S., 2012. Advertising as an Economic-Growth Engine. The New Power of Media in the Digital Age. Brussels: McKinsey and Company.
- CHECK, J., & SCHUTT, R. K., 2012. Survey research. In J. Check & R. K. Schutt (Eds.). Research methods in education. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Pp. 159–185.
- HAMASAEED, N, H., 2011. The impact of commercial global television on cultural change and Identity Formation. University of Bradford.
- HUSSEIN, H, Hama, S., 2018. The Role of News Media in Supporting Democracy in Kurdistan Region. Ph.D thesis, Nottingham Trent University.
- ISMAELI, A., 2015. The role of the media in developing democracy in Kurdistan; a study of Rudaw journalists’ perspectives, notions and attitudes. MA. Dissertation, University of Oslo.
- KALDOR, N., and SILVERMAN, R., 1948. A Statistical Analysis of Advertising Expenditure and of the Revenue of the Press, Cambridge, England: University Press.
- KHDIR, N, S., 2015. The role of social media in learning English as a foreign language: A case study on Iraqi Kurds. University of Coventry.
- Kuipers, G., 2006. Television and taste hierarchy: The case of Dutch television comedy. Media, Culture & Society, 28(3), pp.359-378.
- KVALE, S., 1996. Interviews an Introduction to Qualitative Research Interviewing, Sage Publications.
- Leveson, B.H. and Leveson, L.J.B.H.L., 2012. An inquiry into the culture, practices and ethics of the press: Executive summary and recommendations [Leveson report] (Vol. 779). The Stationery Office.
- MAWLOOD, S, J., 2011 Challenges and Opportunities; The Impact of the Press Law (2008) on the Role of Journalism in the Kurdistan Region post-2003. University of Bradford.
- McNamara, C., 1999. General Guidelines for Conducting Interviews. PhD thesis. University of Minnesota.
- Peña-López, I., 2008. Media development indicators: A framework for assessing media development.
- Pillania, R.K., 2009. Competitiveness and emerging markets. Business Strategy Series.
- PONTO, J., 2015. Understanding and Evaluating Survey Research, [Online]. Researchgate (15 December). Available at: https://www.researchgate.net/publication/286445115_Understanding_and_Evaluating_Survey_Research. [Accessed on: 21 March 2020].
- PUDDEPHATT, A., 2007. Defining indicators of media development: Background paper. UNESCO.
- ROY, S., 2011. Overview report: Measuring media development.
- SALIH, H.R., 2018. The Presence and Use of Interactive Features on Kurdish News Websites in the Iraqi Kurdistan region. A case study of interactivity of news Kurdish websites of the Iraqi Kurdistan Region. Ph.D thesis, University of Bradford.
- SELIGMAN, J., 2020. Marketing implications and response to the COVID-19 Virus, [Online]. Researchgate (15 March). Available at: https://www.researchgate.net/publication/339948474_MARKETING_AND_RESPONSE_TO_THE_COVID_19_VIRUS [Accessed on: 18 April 2020].
- SINGLETON, R. A., & STRAITS, B. C., 2009. Approaches to social research (5th Ed.). New York: Oxford University Press.
- SYAN, K, A, Q., 2015. Media in an emergent democracy: the development of online journalism in the Kurdistan region of Iraq. Ph.D. thesis, University of Bradford.
- UNESCO Institute of Statistics, 2012. The Media Landscape in 28 Countries: Results from a UIS Pilot Survey.
- UNESCO WEBSITE. 2020. In Viet Nam, UNESCO calls to end fake news and disinformation and highlights the importance of quality media coverage, [online]. UNESCO (08 April). Available at: https://en.unesco.org/news/viet-nam-unesco-calls-end-fake-news-and-disinformation-and-highlights-importance-quality-media [Accessed on: 09 April 2020].
3.5: سەرچاوە عەرەبییەكان
- حيدر فالح زايد، 2020: اعداد الرسائل الاقناعية في وسائل الإعلام للحد من فايروس كورونا، ورقة بحثية من جامعة ذي قار _كلية الاعلام، ]اونلاين[. Researchgate (15 ادار). متوفر عند: https://www.researchgate.net/publication/340133953_alrsayl_alaqnayt_fy_wsayl_alalam_fayrws_kwrwna [تم الوصول إليه في: 12 أبريل 2020[.
- د. جان جبران كرم، مدخل الی لغە الاعلام، 1992، دار الجیل.
- د. محمد الدروبی: الصحافەوالصحفی المعاصر، الگبعە الاولی، 1996 بیروت، من مگبوعات المۆسسە العربیە للدراسات والنشر.
- د.رائد حسين عباس الملا، 2014. الاقناع في الاتصال الجماهيري، دار الثقافة والنشر الكردية، العراق.
- د.عبداللة الطويرقي، علم الاتصال المعاصر، الطبعة الثانية، الرياض، مكتبة العبيكان، 1997.
- ديف لاكاني، 2016. الاقناع فن فوز بما تريد، ترجمة زينب عاطف، الهنداوي.
- نيك كوليندا، 2017. اساليب الاقناع، مكتبة جرير للنشر والتوزيع.
- هاري مليز، 2001. فن الاقناع، ترجمة مكتبة الجزيرة للنشر والتوزيع.
4.5: گرووپەكانی فۆكەس
- 1.4.5: گرووپی فۆكەسى «پێویستیی سەر لەنوێ پێداچوونەوەی كاری كولتووریی و ڕاگەیاندن و پەیوەندییكردن لەھەرێمی کوردستاندا» لە ڕۆژی سێشەممە (24ی ئەیلولی 2019).
- 2.4.5: گرووپی فۆكەسى «دەرفەت و ئاستەنگەكانی بەردەم ڕێكخستنی یاسایی و پیشەیی ڕاگەیاندن لەھەرێمی کوردستاندا» لە ڕۆژی سێشەممە (01ی تشرینی یەكەمی 2019).
- 3.4.5: «ژینگەی كاركردن و ئازادی پیشەیی ڕۆژنامەوانانی هەرێمی كوردستان» لە ڕۆژی سێشەممە (08ی تشرینی یەكەمی 2019).
- 4.4.5: «گرفت و گەشەی خوێندنی ڕاگەیاندن، پەیوەندییە گشتییەکان و بازاڕگەریی لەنێوەندە ئەكادیمییەكانی ھەرێمی کوردستاندا» لە ڕۆژی چوارشەممە (16ی تشرینی یەکەمی 2019).
- 5.4.5: «مافی تایبەتمەندێتیی و دەستوەردانە نێو ژیانی تایبەتیی کەسەکان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا» لە ڕۆژی سێشەممە (29ی تشرینی یەکەمی 2019).
- 6.4.5: «خاوەندارێتیی ئامرازەکانی ڕاگەیاندن و پێویستیی ھەموارکردنەوەی یاسای حزبەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراق» لە ڕۆژی سێشەممە (05ی تشرینی دووەمی 2019).
- 7.4.5: «بەنیشتمانییكردن پیشەی ڕۆژنامەگەریی و پێویستیی دامەزراندنی ئەنجومەنی باڵای ڕاگەیاندن لەھەرێمی کوردستاندا» لە ڕۆژی چوارشەممە (13ی تشرینی دووەمی 2019).
6. لیستی پاشكۆكان
لیستی ژمارە 01
بەشدارانی گرووپەكانی فۆكەس
ز.
ناوی بەشداران
ناونیشانی كاركردنی بەشداران
01.
بابەكر دڕەیی
بەڕێوبەری گشتیی ڕۆشنبیریی و هونەری سلێمانی
02.
د.تریفە عومەر
مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
03.
كامل عومەر
مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
04.
چرۆ شەهاب
مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
05.
شەیما وەسیم
خاوەن بڕوانامەی ماستەر لەبارەی وێنەی ژن لەریكلامدا
06.
هەڵشۆ عەبدولفەتاح
چالاكوانی مەدەنی
07.
د.كاوە ڕەزا
مامۆستا لەزانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی
08.
فرمان عەبدولرەحمان
رۆژنامەوان لەرۆژنامە و دیجیتاڵ میدیای زەمەن
09.
عەدنان سەید محەمەد
رۆژنامەوان
10.
عیماد حەمید
پارێزەر و چالاكوانی مەدەنی
11.
ئومێد عوسمان
رۆژنامەوان لەتەلەڤزیۆنی گەلی كوردستان
12.
ژاڵە محەمەد
رۆژنامەوان لە دامەزراوەی میدیایی نالیا
13.
ئەكرەم تۆفیق
بەڕێوبەری پێشووی ئێن ئاڕ تی
14.
نیان محەمەد
رۆژنامەوان لەدەزگای میدیایی ژیان
15.
عامر سەڵاح
بەڕێوبەری گشتیی زنجیرە تەلەڤزیۆنەكانى فاڵكۆن
16.
گۆران سابیر
چالاكوانی مەدەنی
17.
د.حەكیم عوسمان
مامۆستا لەزانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی
18.
د.هەتاو حەمەساڵح
مامۆستا لەزانكۆی هەڵەبجە
19.
د.ئەحمەد عومەربلی
مامۆستا لەزانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی
20.
گۆران سابیر
چالاكوانی مەدەنی
21.
د.ئیبراھیم سەعید
مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
22.
ھێمن ئیبراھیم
مامۆستا لەزانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی
23.
ئاوات محەمەد
چالاكوانی مەدەنی
24.
گمۆ محەمەد
چالاكوانی مەدەنی
25.
لەنجە خاوێ
چالاكوانی مەدەنی
26.
گۆران فەتحی
رۆژنامەوان لەرۆژنامەی كوردستانی نوێ
27.
شۆخان حەمەرەشید
پارێزەر و چالاكوانی مەدەنی
28.
ئەڤین ئەحمەد
رۆژنامەوان لەماڵپەری چاوی خەڵك
29.
نیاز ساڵح
چالاكوانی مەدەنی
30.
داستان مارف
رۆژنامەوان
31.
پێشەنگ محەمەد
چالاكوانی مەدەنی
32.
ستران عەبدوڵا
سەرنووسەری ڕۆژنامەی كوردستانی نوێ
33.
نەجیبە مەحمود
رۆژنامەوان لەتەلەڤزیۆنی ئاریەن
34.
سەردار عەبدوڵا
چاودێری سیاسی
35.
د.محەمەد عەلی
مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
36.
فاروق عەلی
بەڕێوبەری گشتیی تۆڕی میدیایی كۆمەڵ
37.
ئارام کەمال
چالاكوانی مەدەنی
38.
ئا سۆ محەمەد
چالاكوانی مەدەنی
39.
ھاوكار قادر
بەڕێوەبەری بەشی كوردیی ڕادیۆ نەوا
40.
ئەشواق نەجیب
پارێزەر و چالاكوانی مەدەنی
41.
دیاری محەمەد
بەڕێوەبەری سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لەمافەكانی ڕۆژنامەنووسان
42.
بابان جەعفەر
چالاكوانی مەدەنی
43.
ئارێز دارا حەفید
چالاكوانی مەدەنی
44.
روانگە فایەق
چالاكوانی مەدەنی
45.
د.شوان ئادەم ئەیڤەس
مامۆستا لەزانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی
Abstract
This study was written with the aim of better understanding the concept of “media development indicators”. In terms of methodology; Observation and Focus groups were used as the two primary data collection and thematic analysis research methods. Meanwhile, printed, broadcast, and digital media messages from the period 1991–2021 are included in the study sample. The importance of this paper is reflected in its title. This study concludes that the concept of media development in the Iraqi Kurdistan Region; has been less discussed and has not yet become an issue of interest to most Kurdish media producers and users. This situation has led to; the media and journalists must move from defending national identity to guerrilla warfare on the Internet and losing their professional identity on social networks and becoming a significant cause of media backwardness. Therefore, the indicators of media development during the three periods of 1991-2021 are not scientifically organized and interpreted and are not classified as the five UNESCO-recognized indicators of the researchers of this study; as much as they see and deal with the negative indicators of the development of the media, they do not see half of the positive indicators and do not hide that the “media Ba'athist” still has its legacy in media discourse, message, product, and management. Even with so many opportunities; there have been and still are political, economic, cultural, legal, and professional obstacles. In other words, freedom of expression, journalism, the right to know, and the professional and legal environment of Kurdish journalists and media have not developed in any way. According to the results of this study; the continuous fluctuation of positive and negative indicators of media development is due to the level and direction of understanding of the need for the media as a pillar of the democratic system and the transitional period in the Iraqi Kurdistan Region.
مستخلص:
تمت كتابة هذه الدراسة بهدف فهم أفضل لمفهوم "مؤشرات تطوير وسائل الإعلام". من حيث المنهجية ؛ تم استخدام مجموعات المراقبة والتركيز كطريقتين أساسيتين لجمع البيانات والتحليل المواضيعي. وفي الوقت نفسه، تم تضمين رسائل الوسائط المطبوعة والمذاعة والرقمية من الفترة 1991-2021 في عينة الدراسة. تنعكس أهمية هذه الورقة في عنوانها. خلصت هذه الدراسة إلى أن مفهوم التطور الإعلامي في إقليم كردستان العراق؛ تمت مناقشته بشكل أقل ولم يصبح بعد قضية تهم معظم منتجي ومستخدمي وسائل الإعلام الكردية. وقد أدى هذا الوضع إلى؛ يجب على وسائل الإعلام والصحفيين الانتقال من الدفاع عن الهوية الوطنية إلى حرب العصابات على الإنترنت وفقدان هويتهم المهنية على الشبكات الاجتماعية وأن يصبحوا سبباا مهما للتخلف الإعلامي. وعليه ، فإن مؤشرات التطور الإعلامي خلال الفترات الثلاث 1991-2021 لم يتم تنظيمها وتفسيرها علميا ولم يتم تصنيفها على أنها المؤشرات الخمسة المعترف بها من قبل اليونسكو للباحثين في هذه الدراسة ؛ بقدر ما يرون ويتعاملون مع المؤشرات السلبية لتطور الإعلام ، فإنهم لا يرون نصف المؤشرات الإيجابية ولا يخفون أن "الإعلام البعثي" لا يزال له إرثه في الخطاب الإعلامي والرسالة والمنتج والإدارة. حتى مع وجود العديد من الفرص؛ كانت هناك ولا تزال عقبات سياسية واقتصادية وثقافية وقانونية ومهنية. وبعبارة أخرى، فإن حرية التعبير والصحافة والحق في المعرفة والبيئة المهنية والقانونية للصحفيين ووسائل الإعلام الكردية لم تتطور بأي شكل من الأشكال. بناء على نتائج هذه الدراسة؛ يعود التذبذب المستمر في المؤشرات الإيجابية والسلبية للتطور الإعلامي إلى مستوى واتجاه فهم الحاجة إلى الإعلام باعتباره ركيزة النظام الديمقراطي والمرحلة الانتقالية في إقليم كوردستان العراق.