22-5-2-15

Mohammed Rasul Hawar and his attention to writing contemporary Kurdish history 1923-2006

Farhang Nuri Mahmood, Shakhawan Abdullah Saber

Faculty of Arts, Soran University

DOI: http://doi.org/10.31918/twejer/2252.15

Download Full text

https://www.doi.org/10.31918/twejer. 2252.15

e-ISSN (2617-0752)      p-ISSN (2617-0744)

محەمەد ڕەسول هاوار و بایەخدانی بە نووسینەوەی مێژووی هاوچەرخی کورد ١٩٢٣-٢٠٠٦

فرهنگ نوری مەحموود                            د. شاخەوان عبداللە صابر

زانکۆی سۆران فاکەڵتیی ئاداب                         پڕۆفیسۆری یاریدەدەر

[email protected]  [email protected]               

پوختە:

محەمەد ڕەسول هاوار وەک یەکێک لە  ڕۆشنبیرانی کورد لە  ساڵانی سی و چلەکانی سەدەی ڕابردوو لە  گۆڕەپانی سیاسی و ڕۆشنبیری لە  باشووری کوردستان بەدیارکەوتووە، ناوبراو لە  ڕێگەی پارتی هیواوە تێکەڵ بە کاری سیاسی دەبێت، هاوکات لە بواری ڕۆشنبیری بە تایبەتی ڕۆژنامەوانی چالاک بووە و گەلێک وتاری مێژوویی و کۆمەڵایەتی و سیاسی لە ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردی و عەرەبییەکان بڵاوکردوونەتەوە، لە دوای نیشتەجێبونیشی لە شاری لەندەن لە ساڵی١٩٨٠ بە دواوە کۆمەڵێک بەرهەمی مێژوویی نوسیوون.

ئامانج لەم توێژینەوەیە گرنگیدانە بە ژیانی و تایبەتمەندیی نووسینەوەی مێژوو لای هاوار لەگەڵ ئاماژەدان بە بەرهەمە مێژووییەکانی، لەم توێژینەوەدا پشت بە میتۆدی شیکاری مێژووی وخستنەڕووی زانیاریەکان بەستراوە لە چوارچێوەی تویژینەوەیەکی زانستی، توێژینەوەکە پێکهاتووە لە دوو تەوەرە و ئەنجام، لە تەوەرەی یەکەمدا تیشک خراوەتەسەر (ژیانی محەمەد ڕەسول هاوار و بەرهەمە مێژووییەکانی) هەرچی تەوەرەی دووەمە باس لە (بایەخدانی محەمەد ڕەسول هاوار بە مێژوو  و پاڵنەر و قۆناغ و تایبەتمەندییەکانی نووسینەوەی مێژوو) لای هاوار دەکات.

وشە کلیلییەکان: (محەمەد ڕەسول هاوار، شێخ محموود، مێژوو، سمکۆ، کورد و باکووری کوردستان)

لیستی سەرچاوەکان

یەکەم: بە زمانی کوردی

-       احمد، کمال مەزهەر.(٢٠٠٨)، مێژوو، چاپخانەی هیڤی، هەولێر.

-       بابان، جمال. (٢٠١٢) سلێمانی شارە گەشاوەکەم، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی سێیەم، چاپی دووەم، هەولێر.

-       بەرزنجەیی، هەڵۆ.(٢٠٠٥)، پرسیارەکان هێشتا تینووی وەرامن باسەکانی زمان وبیرو فەرهەنگ لە  ڕوانگەی (د. مارف خەزنەدار، لە تیف هەڵمەت وفەرهاد شاکەلی، چ١، چ چوارچرا، سلێمانی).

-       بۆتۆمۆر، تۆم و ئەوانی تر (٢٠٢٠) و: ژیار فەلاح، هاوڕێ یووسفی، فەرهەنگی هزری مارکسیستی، چ١، دەزگای ئایدیا بۆ فکرولیکۆڵینەوە، سلێمانی.

-       دەشتی، عوسمان (و) سالح، سدیق. (٢٠٠٧) دیوانی محمد ڕسول هاوار، چ، شڤان، سلێمانی.

-       الزیدی، مفید (٢٠١٥) سەرەتایەک بۆ فەلسەفەی مێژوو. ناوەندی هزر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر.

-       عوسمان، قانع قادر (٢٠١٩)، مێژووی ناودارانی کورد. چ١، ب-ش-چ.

-       کۆچێرا، کریس (٢٠١١) کورد لە سەدەی نۆزدەوبیستەمدا. چ٦، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.

-       لازاریف، ن.( ٢٠٠٨)، مێژووی کوردستان. چاپخانەی ڕۆژهەلات، هەولێر.

-       محەمەد، ئاکۆ بورهان، فەلسەفەی مێژوو(چ١، چاپخانەی ڕۆشنبیری، هەولیر، ٢٠١٥).

-       ناسراو، مارف ( ٢٠٠٠) مێژووی کتێبخانەکانی سلێمانی١٩٠٠-١٩٧٠. چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشەنبیری.

-       هاوار، محمد ڕسول. (٢٠٠٧)بیرەوەری. چاپخانەی شڤان، سلێمانی.

-       هاوار، محمد ڕسول.(٢٠٠٧) دیوانی پیرەمێردی نەمر. چاپخانەی شڤان، سلێمانی.

-       هاوار، محمد ڕەسول.(٢٠٠٥) سمکۆ ئیسماعیل ئاغای شکاک و بزوتنەوەی نەتەوایەتی کورد، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.

-       هاوار، م، ڕ.(١٩٩٠)، شێخ محموودی قارەمان و دەوڵەتەکەی خواروی کوردستان. ب ١، چاپخانەی بڵاک ڕۆز، لە ندەن

-       هاوار، م.ر.(١٩٩١)شێخ محمودی قارەمان و دەوڵەتەکەی خوارووی کوردستان، ب٢، چاپخانەی بلاک ڕۆز، لەندەن.

-       هاوار، محمد ڕسول.( ٢٠٠٦)، کوردو باکووری کوردستان لە سەرەتای مێژووەوە هەتا شەڕی دووەمی جیهان بەرگی یەکەم هەتا شەڕی یەکەم، بەڕێوەبەرایەتی گشتی چاپ و بڵاوکردنەوەو وەرگێڕان، چ، دووەم.

-       هاوار، محمد ڕسول.( ٢٠٠٧)، کوردو باکووری کوردستان لە سەرەتای مێژووەوە هەتا شەڕی دووەمی جیهان، بەرگی سێیەم، بەرێوەبەرایەتی جاپ وبڵاوکردنەوەی سلێمانی، سلێمانی.

-       هاوار، محەمەد ڕەسوڵ(٢٠٠٨)، وتارە کوردیەکان،، چاپخانەی شڤان، سلێمانی

دووەم: بە زمانی عەرەبی

-       بابان، جمال.( ٢٠١٢)، اعلام الکرد، جزء الاول، مطبعة اراس اربیل.

-       البیضاوی، جواد کاظم.( ٢٠١٢)، التاریخ والمؤرخون الکرد، ط١، دارومکتبە البصائر، بیروت.

-       التکریتی، هاشم صالح.( ٢٠١٧)، موجز تاريخ أوربا في القرن الثامن عشر، ط١٧، دار ومكتبة عدنان، بغداد.

-       الحویری، محمود محمد.( ٢٠٠١)، منهج البحث فی التاریخ، مکتب المصری لتوزیع المطبوعات، القاهرة.

-       الشیخ، ڕآفت غنیمی(١٩٨٨)فلسفە التاریخ، دار الثقافة والنشر والتوزیع، القاهرة.

-       سەردەشتی، یاسین خالد.( ١٩٩٩)، صفحات من تاريخ اثوريى كوردستان ابان الحرب العالمية الاولى تحقيق تاريخي عن اغتيال الزعيم الاثوري بنيامين مار شمعون من خلال النصوص التاريخية، مراجعة وتقديم، الدكتور عبدالفتاح علي بوتانى، ط١، مطبعة خبات، دهۆک.

-       شايرر، وليام، قيام وسقوط الرايخ الثالث نهاية دكتاتور، ت:جرجیس فتح اللە، ج١، ط١، دار اراس للطباعة والنشر  ومنشورات الجمل، اربیل.

-       صابر، شاخوان عبداللە.( ٢٠٠٧)، رفيق حلمي دراسة تاريخية في نشاطة السياسي والثقافي، مطبعة شفان، سلێمانی.

-       طە، عبدالواحد ذنون.( ١٩٩٠.)، اصول البحث التاریخی، دارالحکمة للطباعة والنشر، الموصل

-       فتح اللە، جرجیس(٢٠٠١)، رجال وقائع فی المیزان، حوار اجراە، مؤید طیب، سعید یحیی، ط١، مطبعة وزارة التربیة، اربیل.

-       القیسی، سیف عدنان(١٩٧٩)، الحزب الشیوعي العراقي فی عهد البکر١٩٦٨-١٩٧٩، ط١، دار الحکمە، لندن.

-       کوثرانی، وجیە(٢٠١٢)تاریخ التاریخ:اتجاهات-مدارس-مناهج، ط١، المرکز العربی للابحاث ودراسة السیاسات، الدوحە.

-       مجموعة باحثين.( ٢٠٠١)، المذكرات الشخصية مصدرا لكتابة التاريخ، ط١، منشورات بيت الحكمة، بغداد

-      النشار، مصطفی(٢٠١٧)، فلسفە التاریخ نشاتها وتطورها من الشرق القدیم حتی توینبی، ط١، نیوبوک للنشر والتوزیع، القاهرة.

-       هاوار، محەمەد ڕەسوڵ(٢٠٠٨.)، المقالات العربیة، مطبعة شڤان، السلیمانیة.

-       هلێل، سعدون(٢٠١٧)الحضارە وفلسفە التاریخ حوارات مع الدکتۆر محسن محمد حسین، ط١، دار الجواهری للنشر وتوزیع، بغداد.

سێیەم: نامەی ئەکادیمی

-       عبداللە، فەرەیدوون عبدالڕحیم.(٢٠٠٥)، بارودۆخی سیاسی کوردستان-عێڕاق ١١مارتی ١٩٧٠-١١مارتی ١٩٧٤" نامەی ماستەر، زانکۆی سەڵاحەددین.

چوارەم: گۆڤار و ڕۆژنامەکان

-       ئیسماعیل، پێشڕەو.( ٢٧ی تەموزی٢٠٢١.) بامەڵبەندی ڕۆشنبیری کوردی خەمی هەمووان بێت"ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ، ژمارە(٨٤١٦).

-       طالبانی، جلال.( ٤ی کانونی یەکەمی ٢٠٠٦.)، "شاعیرو ڕوناکبیر ومێژوونوس محمد ڕسول هاوار" ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ، ژمارە(٤١٣٧).

-       یونس، مەریوان علی.( ١٢تشرینی دووەمی ٢٠٠٦.)، تەرمی مێژوونوس محمد ڕسول هاوار گەیشتەوە سلێمانی و ئەمرۆ بەخاک دەسپێردرێت، ڕۆژنامەی کوردستانی نوی، ژمارە(٤١٤٤)،

-       هاوار، محمد ڕسول.( شوباتی ١٩٤٤)، برای کۆچکردووم، گۆڤاری گەلاوێژ، ژمارە(٢)، ساڵی٥.

-       هاوار، محمد ڕسول(تشرینی یەکەمی ١٩٤٤).ژنهێنان لە  وڵاتی ئێمەدا، گۆڤاری گەلاوێژ، ژمارە (٢)، ساڵی ٥.

پێنجەم: پەیوەندیی تەلەفۆنی

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز ئاسۆ محمد ڕسول، (٥ی ئازاری٢٠٢١) لەندەن.

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز ئەختەر ڕسول محمد.(٢١ی ئازاری٢٠٢١)ستۆکهۆڵم

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز ئەنوەر سوڵتانی، لێکۆلەر، (١٧ئازاری٢٠٢١) لەندەن.

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز ئاواز محمد ڕسول.(١٣ی نیسانی٢٠٢١). لەندەن

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز دڵخواز محمد ڕسول.(١٨ئازاری٢٠٢١) لەندەن

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز دڵشاد محمد ڕسول (٢٦ئازاری٢٠٢١) سوید.

-       ئەنجامدانی پەیوەندیی تەلەفۆنی توێژەر لەگەڵ بەڕێز سەباحی غالیب، لێکۆڵەر، (١٣ئازاری ٢٠٢١) لەندەن.

ملخص:

محمد رسول هاوار احد المثقفین الکرد، ظهرعلی الساحە السیاسیە والثقافیە فی الثلاثینیات والاربعینیات من القرن الماضی فی جنوب کردستان، انخرط فی العمل السیاسی من خلال حزب هیوا، وفی الوقت نفسە کان نشیطا فی المجال الثقافی خاصە فی المجال الصحفی، وقد نشر العدید من المقالات التاریخیە والاجتماعیە والسیاسیە فی الصحف والمجلات الکردیە والعربیە فی الخمسینات، وکتب عددا من الاعمال التاریخیە بعد اقامتە فی لندن عام١٩٨٠.

الهدف من هذا البحث هو الاهتمام بحیاة ومراحل وخصائص کتابة التاریخ عند هاوار، من خلال الاشارة الی المؤلفاتە التاریخیە، فی هذا البحث‌ تم الاعتماد علی المنهج التحلیلی التاریخی وعلی عرض المعلومات فی سیاق دراسە العلمیە، ویتکون البحث من مبحثین والنتائیج، المبحث الاول یرکزعلی(حیاةمحمد رسول هاوار واعمالە التاریخیە) أما المبحث الثانی فهو یذکر(أهتمام محمد رسول هاوار بالتاریخ والدوافع والمراحل وخصائص کتابە التاریخ) لدی هاوار.

الکلمات المفتاحیە: (محمد رسول هاوار، الشیخ محمود، التاریخ، سمکو، الکرد وشمال کردستان).

Abstract: 

Muhammad Rasul Hawar as an intellectual Kurdish figure, appeared in the 30s and 40s of the last century in the political and educational field in southern Kurdistan, he was engaged in politics through (Hiwa) party, the same time he was very active in the field of journalism, he published a lot of historical, political and social essays in the Kurdish Arabic journals and newspapers after 1950s. After he was settled in London in 1980, he wrote a Bunch of historical work.

The purpose of this paper is, shedding light on his life, stages and characteristics of historical writings by Hawar and mentioned the historical products. This research depends on the analytical history method for sharing information in the frame of scientific research. The research consists of two sections and results  the first section emphasis on the (life of Muhammad Rasul Hawar and his historical products), the second section is about (Muhammad Rasul Hawar’s interest for history, motives, stages and characteristics of writing history).

Key words:(Muhammad Rasul Hawar, Sheikh mahmood, history, simko, Kurdish and Northern Kurdistan).