ڕۆڵی تیپه شانۆییەکان له بزاڤی ڕۆشنبیری
The role of Theatre teams in the cultural movement in Soran district (1991-2003)
Amanj Ahmed Mustafa1, Sirwan Mahmood Rasheed2
History Department, Faculty of Arts, Soran University2, Soran Technical Institute, Erbil Polytechnic University2
DOI: http://doi.org/10.31918/twejer.2251.1
پوخته
له 5ی ئاداری 1991 ڕاپه‌ڕین له باشووری كوردستان هه‌ڵگیرسا و سنوورێكی به‌رفراوان له‌ژێر ده‌ستی ڕژێمی حزبی به‌عسی عه‌ره‌بی سۆسیالیست ده‌رهێنرا و، كه‌وته ژێر كۆنتڕۆڵی خه‌ڵكی ڕاپه‌ڕیو و حوكمێكی خودبه‌ڕێوه‌به‌ری كوردی به‌رهه‌مهێنرا. قه‌زای سۆرانیش وه‌كو به‌شێك له‌و ناوچانه، كه‌وته نێو ئه‌و كه‌شه نوێیه‌ی كه ڕاپه‌ڕین له‌گه‌ڵ خۆی هێنای. چالاكانی بواری ڕۆشنبیری و هونه‌ریش تا سوود له‌و ژینگه نوێیه وه‌ربگرن كه‌وتنه خۆیان و گروپ و تیپی جیاوازیان پێكهێنا و ده‌ستیان به ئه‌نجامدانی چالاكیی هونه‌ری كرد.
هونه‌ری شانۆ، به‌ر له ڕاپه‌ڕینی 1991، خه‌ڵكێكی زۆری له ده‌وری خۆی كۆكردبووه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی ته‌واوی ئه‌و خه‌ڵكه‌ش له‌و هونه‌ره‌دا خۆیان ببیننه‌وه، دروستكردنی تیپی جۆراوجۆری شانۆیی به پێویست زانرا.
هه‌رچه‌نده باس له‌وه‌كرابوو، كه تیپی شانۆیی و هونه‌ری له سۆران هه‌بوونه، به‌ڵام له هیچ دیكۆمێنت و نووسراوێكدا به ته‌واوه‌تی ناوی تیپه‌كان و كاروچالاكییان نه‌خرابووه ڕوو، بۆیه توێژه‌ران له‌و توێژینه‌وه‌یه هه‌وڵیانداوه تیپه شانۆییەکانی نێوان ساڵانی 1991-2003ی سنووری سۆران بناسێنن و تایبه‌تمه‌ندییەکانیشیان باسبكه‌ن.
وشه كلیلییەکان: سۆران، تیپه شانۆییەکان.
ملخص
في 5 آذار (مارس) 1991 ، أطلق الشعب الكردي في الجزء الشمالي من العراق انتفاضة أدت إلى إعادة احتلال مختلف الأراضي من أيدي نظام حزب البعث العربي الأشتراكى. هذه الأراضي احتلها المتظاهرون والثوار. أدت هذه الثورة إلى إقامة حكومة كردية مستقلة.
بالإضافة إلى ذلك ، وقعت قضاء سوران كجزء من تلك الأراضي التي أعيد احتلالها تحت تأثير ذلك الجو الثوري. حيث بدأ العديد من النشطاء الاجتماعيين والفنانين في اغتنام الفرصة وبدأوا في تكوين مجموعات من أجل القيام بأنشطة فنية.
علاوة على ذلك ، قبل ثورة 1991 ، أثر المسرح على عدد كبير من الناس. وبدأ هؤلاء الأشخاص في تكوين فرق مسرحية مختلفة وفناني تمثيل من أجل المشاركة في هذا الفن.
على الرغم من أنه يقال عن وجود فرق مسرحية وفنية في قضاء سوران. لكن لم توجد وثائق وكتب توثق و تبين تلك الملاحضات والاعمال الفنية في تلك الفترة. لذلك ، حاول الباحثون التعرف على هذه المجموعات المسرحية وتحديدها بين الأعوام 1991-2003 في سوران وأيضًا إبراز خصائصها ومبادئها.
Abstract
On March 5 of 1991, Kurdish people in the North part of Iraq launched an uprising which resulted in reoccupying various lands from the hands of socialist groups and Baath Regime.
These lands were taken over by the demonstrators and revolutionists. This revolution resulted in the establishment of an autonomous Kurdish government.
Additionally, Soran province as a part of those reoccupied lands, fell under the influence of that revolutionary atmosphere. As various social activists and artists began seizing the opportunity and started making groups in order to make artistic activities.
Moreover, before the revolution of 1991, theatre influenced a large number of people. And these people started constructing different theatrical teams and acting performers in order to be engaged in that art.
Although, it is said that there were theatrical and artistic groups in soran province. Yet, non of their names or their participant's names had ever been mentioned in the documentations. Therefore, researchers have tried to recognize and pinpoint these theatrical groups between the years 1991_2003 in soran and also to highlight their characteristics and principles.
لیستی سه‌رچاوه‌كان
تێزی ماسته‌ری بڵاونه‌كراوه
- ئه‌حمه‌د، هۆگر جه‌میل (2010) دابه‌شبوونی جوگرافی دانیشتوانی قه‌زای سۆران و كاریگه‌ری له‌سه‌ر په‌ره‌پێدانی لادێ. نامه‌ی ماسته‌ر زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین.
كتێب
- برادۆستی، دكتۆر زێدان ره‌شید خان ئاوده‌ل (2021) ده‌ڤه‌ری برادۆست، جوگرافیا، مێژوو، شوێنه‌وار، كه‌له‌پوور. ته‌هران.
- ده‌رگه‌ڵه‌یی، مه‌لا ئه‌حمه‌دی حه‌داد (2015) ڕواندز... باڵه‌ك... برادۆست، مێژوو، جوگرافیا، كۆمه‌ڵایه‌تی، ئابووری، پیاوه‌ناوداره‌كان. ڕواندز: ڕێكخراوی هاوڕێیانی كتێب.
- مسته‌فا، زرار محه‌مه‌د (2013) مێژووی هونه‌ر له ڕواندزێ. هه‌ولێر: چاپخانه‌ی هێڤی.
- مه‌ولود، محه‌مه‌د خدر (1999) بزاڤی رۆژنامه‌گه‌ری حكوومه‌ته‌كانی كوردستان لێكۆڵینه‌وه-به‌دواداچوون. هه‌ولێر: وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری.
یاداشت
- سرێشمه‌یی، ئازاد (2016) ڕۆژه دژواره‌كان له هه‌گبه‌ی بیره‌وه‌رییەکانمدا، به‌رگی یه‌كه‌م. هه‌ولێر.
دیمانه و چاوپێکەوتن
- ئارام حه‌مه فه‌ره‌ج (هونه‌رمه‌ند و شانۆكار) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (21ی حوزه‌یرانی 2021).
- جه‌لال سه‌عید (ئه‌ندامی یه‌كێتی تۆپی پێی كوردستان و په‌یامنێری وه‌رزشی له نوسینگه‌ی سۆرانی ده‌زگای سه‌ته‌لایتی كوردستان) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (19ی ئاداری 2021).
- جه‌لال مه‌حمود (عه‌قید له ده‌زگای ئاسایشی هه‌رێمی كوردستان) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (29ی ئاداری 2021).
- چه‌تۆ حه‌لاق (ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ڕاوێژكاری و چاودێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (12ی ته‌مووزی 2021)
- حه‌سه‌ن هه‌ندرێنی (كارمه‌ند له به‌شی تیشكی نه‌خۆشخانه‌ی ڕاپه‌ڕین له شاری هه‌ولێر) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (9ی ئاداری 2021).
- حه‌یده‌ر خالید ئیبڕاهیم (سه‌رۆكی سه‌نته‌ری ڕۆشنبیری سۆران) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (24ی حوزه‌یرانی 2021).
- ڕه‌مه‌زان محه‌مه‌د ڕه‌شید (به‌رپرسی وێستگه‌ی كاره‌بای هه‌ندرێن له سۆران) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (12ی ته‌مووزی 2021).
- زرار محه‌مه‌د مسته‌فا (هونه‌رمه‌ند، یه‌كه‌مین سه‌رۆك و دامه‌زرێنه‌ری كۆمه‌ڵه‌ی هونه‌ر و وێژه‌ی كورد- لقی ڕواندز) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (12ی حوزه‌یرانی 2021).
- زیاد مه‌لا كه‌ریم (فه‌رمانبه‌ر له دادگای به‌رایی ڕواندز) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (13ی ته‌مووزی 2021).
- سه‌لام مرادى (هونه‌رمه‌ند) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (30ی حوزه‌یرانی 2021).
- فه‌یسه‌ڵ سادق (مامۆستای زانكۆ و به‌رپرسی لێژنه‌ی ناوچه‌ی سۆرانی پ.د.ك) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (24ی ئایاری 2021).
- كاوه حاجی جه‌وهه‌ر (فه‌رمانبه‌ر له وه‌زاره‌تی كاره‌بای حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (6ی حوزه‌یرانی 2021).
- كه‌نعان سرێشمه‌یی (به‌رپرسی كتێبخانه‌ی گشتی خه‌لیفان) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (10ی ته‌مووزی 2021).
- نووری بێخاڵی (نووسه‌ر و ڕۆژنامه‌نووس) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (18ی نیسانی 2021).
- یوسف عومه‌ر ڕواندزی (هونه‌رمه‌ند و به‌ڕێوه‌به‌ری ڕۆشنبیری و هونه‌ری سۆران) دیمانه‌ی تایبه‌تی توێژه‌ر (19ی ئایاری 2021).
ڕۆژنامه
- ڕۆژنامه‌ی برایه‌تی، "تیپی شانۆی هێرۆ" (1642، 12ی ئایاری 1993).
- رۆژنامه‌ی برایه‌تی، "سۆران... شانۆی (دادوه‌ر) نمایشكرا" (3799، 24ی ئه‌یلوولی 2002).
- رۆژنامه‌ی برایه‌تی، "شانۆگه‌ری وێرانه وڵات" (3351، 8ی نیسانی 2001).
- رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ ، "(ئازاره‌كانمان) یه‌كه‌م به‌رهه‌می تیپی نواندنی چوارچرایه بۆ ته‌له‌فزیۆن" (334، 7ی ئاداری 1993).
- رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، "سه‌رهه‌ڵدانی تیپێكی شانۆیی له سۆران" (125، 26ی حوزه‌یرانی 1992).
- ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، "هه‌گبه‌ی دوالاپه‌ڕه" (307، 3ی شوباتی 1993).
- رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، "هه‌گبه‌ی دوالاپه‌ڕه" (331، 3ی ئاداری 1993).
- رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، "هه‌واڵه‌كانی قه‌زای سۆران" (53، 27ى ئادارى 1992).
- رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ، "هه‌واڵه‌كانی ناوخۆ" (67، 15ی نیسانی 1992).
- زه‌ینه‌ل خه‌یری، "له ئه‌رشیفی شانۆی سۆران" 39، 40، 41 هه‌فته‌نامه‌ی زاری كرمانجی (19ی ئادار، 27ی ئادار، 4ی نیسانی 2006).
- زه‌ینه‌ل خه‌یری، "له ئه‌رشیفی شانۆی سۆران، شانۆگه‌ری (دیكتاتۆر و ڕاپه‌رین) سۆران 1992" 43 هه‌فته‌نامه‌ی زاری كرمانجی (17ی نیسانی 2006).
- زه‌ینه‌ل خه‌یری، "له ئه‌رشیفی شانۆی سۆران، شانۆگه‌ری (كاروانی خه‌بات) 1994 دێڵزیان" 48 هه‌فته‌نامه‌ی زاری كرمانجی (22ی ئایاری 2006).
- زه‌ینه‌ل خه‌یری، "له ئه‌رشیفی شانۆی سۆران، شانۆگه‌ری (نیشتمانی زوڵم لێكراو) 1992 دێڵزیان" 45 هه‌فته‌نامه‌ی زاری كرمانجی (1ی ئایاری 2006).
- محه‌مه‌د حاجی كه‌ریم، "هه‌وڵێكی سه‌ركه‌وتوو له شانۆی منداڵان دا له سۆران" 2757 رۆژنامه‌ی برایه‌تی (13ی كانوونی دووه‌می 1999).
- محه‌مه‌د حاجی كه‌ریم،"چی شێتی كردین هه‌ڵوێستێكی خه‌فه‌كراو.. جێگیربوونی قه‌ده‌ر"68، هه‌فته‌نامه‌ی برایه‌تی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر (13ی ئاداری 1998).
گۆڤار
- گۆڤاری پێشكه‌وتن، "چالاكییەکانی یه‌كێتی لاوانی دیموكراتی كوردستان" (79، ئاداری 1999).
- گۆڤاری پێشكه‌وتن، "چالاكییەکانی یه‌كێتی لاوانی دیموكراتی كوردستان" (104، نیسانی 2001).
- گۆڤاری زۆزك، "شانۆگه‌ری (جوجه‌ڵه‌ی بێ دایك)" (2، شوباتی 1999).
- گۆڤاری قه‌ڵا، "هه‌واڵی هونه‌ری" (7، ئه‌یلوولی 1991).
بڵاوكراوه
- بڵاوكراوه‌ی سۆران، "ئاگاداری" (1، شوباتی 1999).
به زمانی عه‌ره‌بی
- جریدة الوقائیع العراقیة، (1451، 2ی تشرین الثانی1981).