Abstract:
the “LAK” tribe which they are settled in south of Kirmashan, north Lwristan and part of south Elam consists of two clans named “Dilfan and Zangana”. The origin of the tribe popular as “Lwri Bchuk” because in the old ages they have been called as “Pallanshin” or “Fahla” and after the upcoming of Pishtu princes to power they have also called “Failish”. In the history the fame of some provinces in the area can be observed like: Mehirgan Kada, Saimara, Sirwan, Areojan and Masbazan as they were each important for a reason. Recently there is an attempt by some of the Iranian authors with the support of Iranian authority to sidestep “Lwr and Lak” from Kurds and Kurdistan in every term and define it as independent, in the meantime there is no prove or document for that. The standpoints of historians and researchers proves their identity as part of Kurdish origin. Along with the historical witness, using similar words with similar sounds during speaking, culture, music and the way they dress all proves their Kurdish identity. South Kurmanji dialect consists of: Laki, Kalhuri and Lwri which according to the historical documents they are all counts as part of Kurdish Dialects that belongs to eastern Iran and according to Yarsan speech it’s the same as Hawrami Dialect Palawi kawnar but because of the passage of time, getting close to Iranian borders and borrowing words gradually left their bases and now they are classified as one of the independent Kurdish dialects.
نبذة مختصرة:
تتكون قبيلة "له‌ك" اللذين استقروا في جنوب كرماشان، شمال لوڕستان وجزء من جنوب إيلام من عشيرتين باسم "دلفان وزنغانا". فى ايام القديمة كانت القبيلة شائعة بأسم "لوڕ الصغير" لأن من ايام القديمة سميت بأسم (بالانشين و فحلا). بعد وصول امراء بشتو الى السلطة ايضا انطلق عليهم تسمية "فةيليش". في التاريخ يمكن ملاحظة انشهار بعض المحافظات في المنطقة مثل: مێهرگان كه‌ده، سه‌یمه‌ڕه، سیروان، ئه‌ریۆجان، ماسبه‌زان. فى الاونة الآخيرة هناك محاولة من قبل بعض المؤلفين الإيرانيين بدعم من السلطة الإيرانية لتجاهل "لوڕ و له‌ك" من الكورد وكوردستان في كل مصطلح وتعريفه بأنه مستقل. وفي الوقت نفسه لا يوجد دليل أو وثيقة ل إثبات ذلك.
تثبت وجهات نظر المؤرخين والباحثين بأن هويتهم هي جزء لا يتجزء من أصل الكوردي. إلى جانب الشاهد التاريخي فإن استخدام كلمات متشابهة بأصوات متشابهة أثناء التحدث والثقافة والموسيقى والطريقة التي يرتدون بها ملابسهم تثبت هويتهم الكوردية. تتكون لهجة كورمانجي الجنوبية من: لاكي ، كلهوري ولوڕي والتي وفقًا للوثائق التاريخية يتم احتسابها جميعًا كجزء من اللهجات الكوردية التي تنتمي إلى شرق إيران ووفقًا لخطاب يارسان فهي نفس لهجة هورامي و لهجة بالاوي كونر ولكن بسبب مرور الوقت و الاقتراب من الحدود ايرنية واستعارة الكلمات تركوا اساسهم تدريجياً والآن يصنفون كواحدة من اللهجات الكوردية المستقلة.
پوخته:
هۆزی «له‌ك» كه له ناوچه‌ی باشووری كرماشان و باكووری لوڕستان و به‌شێك له باشووری ئیلام نیشته‌جێ بوونه، له دوو خێڵی گه‌وره پێك هاتووه به ناوی دلفان و زه‌نگه‌نه. بنه‌چه‌ی ئه‌م هۆزه به لوڕی بچووك ناسراوه؛ به هۆی ئه‌وه‌ی كه له زه‌مه‌نی كۆنه‌وه به‌م ناوچه‌گه‌له‌یان وتووه «پاڵهنشین» یان «فه‌هله»، پاش هاتنه سه‌ركاری ئه‌میره‌كانی پشتكۆ به «فه‌یلیش» ناودێركراون. له مێژوودا زایه‌ڵه‌ی ناوی هێندێ له شاره گرنگه‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه وه‌كوو: مێهرگان كه‌ده، سه‌یمه‌ڕه، سیروان، ئه‌ریۆجان، ماسبه‌زان و ... ده‌بینده‌رێ كه هه‌ركامیان به هۆكارێك گرنگیان هەبووه. له‌م دواییانه‌دا هێندێ نووسه‌ری هاوچه‌رخ به‌هاندان و پاڵپشتی فه‌رهه‌نگستانی ئێران هه‌وڵ ده‌ده‌ن تا هه‌م «لوڕ» و هه‌م «له‌ك» له هه‌موو بواره‌كانه‌وه له «كورد» و «كوردستان» داببڕن و به سه‌ربه‌خۆ پێناسه‌ی بكه‌ن، له كاتێك دا هیچ به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌یه‌ك بۆ سه‌لماندنی ئه‌م گومانه له ئارادا نیه. ڕا و بۆچوونی هه‌موو دیرۆكناسان و لێكۆڵه‌ران و ڕۆژهه‌ڵاتناسان له سه‌ر به‌ستراویی ڕه‌چه‌ڵه‌كی و فه‌رهه‌نگی و نه‌ته‌وه‌یی ئه‌م دوو هۆزه لەگەڵ كورده. له سه‌ر ئه‌م شایه‌تیه مێژووییانه، به كارهێنانی وشه‌ی یه‌كجۆر و یه‌كڕه‌نگ له ئاخافتن دا، داب و نه‌ریت و شێوه‌ی جل و به‌رگ و هه‌ڵپه‌ڕكێ و موزیك و... هه‌موو به‌ڵگه‌ی كوردبوونی ئه‌م هۆزانه‌ن. زاراوه‌ی كوردیی باشوور بریتیه له: له‌كی، كه‌ڵهوڕی و لوڕی كه به پێی به‌ڵگه‌كان له زاراوه‌كانی كوردی دێنه ئه‌ژمار و له ده‌سته‌به‌ندی زمانی دا سه‌ر به زمانی ڕۆژئاوای ئێرانن و ده‌كرێ به پێی شایه‌تیی مێژوو و به‌ڵگه مێژوویه‌كان وه‌كوو كه‌لامی یارسان بڵێین ئه‌م دیالێکته له‌گه‌ڵ هه‌ورامی و پاش ئه‌و پاڵه‌وی كه‌ونار یه‌كه، به‌ڵام به هۆی تێپه‌ڕ بوونی كات و هاوسنووری له‌گه‌ڵ فارس، تایبه‌تمه‌ندی به‌ره‌و ئاسانی چوونی زمان، تێكه‌ڵ بوون و وشه‌ی هاورده ... ورده ورده له بنه‌مای خۆی دوور بوه‌ته‌وه و ئێستا وه‌كوو زارێکی سه‌ربه‌خۆ له پۆلێنبه‌ندیی زمانی كوردیدا پێناسه ده‌كرێ.
سەرچاوەکان
- ابن الأثیر، عزالدین علی(۱۳۵۰-۱۳۵۵). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران نشر علمی.
- ابن فقیه، همدانی احمدبن علی(۱۳۴۹). مختصرالبلدان. ترجمه ج.مسعود. تهران بنیاد فرهنگ ایران.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(۱۳۴۰). المسالک و الممالک. تصحیح ایرج افشار. تهران بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- الهیاری، فریدون، فروغی اصغر، عبداللهی نوروزی عزتالله(۱۳۹۰). نقد و بررسی تحلیلی نظریه کرد بودن لرها. مجله پژوهشهای تاریخی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان. سال سوم شماره سوم ص ۱-۱۴.
- امان اللهی، بهاروند سکندر(۱۳۷۰). قوم لر.پژوهشی درباره پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران انتشارات آگاه.
- اوبن، اوژن(۱۳۶۲). ایران امروز. ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران انتشارات زوار.
- ایزابلا، بیشوب (۱۳۷۵). از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران نشر آنزان و نشر سهند.
- ایزدپناه، حمید(۱۳۶۷) فرهنگ لکی. تهران مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
- ایزدپناه، حمید (۱۳۷۶). تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان. تهران انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- بدلیسی، میر شرفخان(۱۳۹۳). شرفنامه. ترجمه به کردی عبدالرحمن شرفکندی. تهران نشر پانیذ.
- بی نام(۱۳۷۰). جفرافیای لرستان پیشکوه و پشتکوه۱۳۰۰ هـ.ق. امان اللهی بهاروند سکندر. اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان.
- بی نام(۱۳۱۸). مجمل التواریخ و القصص. ملک الشعراء بهار به همت محمد ڕمضانی. تهران کلاله خاور.
- ترکمان، اسکندربیگ(۱۳۳۵). عالم آرای عباسی. به کوشش ایرج افشار. تهران انتشارات امیرکبیر.
- حموی، بغدادی یاقوت(۱۳۸۰). معجم البلدان. تهران سازمان میراث فرهنگی کشور.
- بجنوردی، سید کاظم و همکاران(۱۳۸۰). دایره المعارف بزرگ اسلامی. تهران مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- دهخدا، علی اکبر(۱۳۵۲) فرهنگنامه دهخدا. مؤسسه لغتنامه دهخدا زیر نظر دکتر محمد معین.
- دوبد، بارون(۱۳۸۸). سفرنامه لرستان و خوزستان.ترجمه محمدحسین آریا. تهران شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- دومرگان، ژاک(۱۳۳۹). جغرافیای غرب ایران، هیأت علمی فرانسه در ایران. کاظم ودیعی. تبریز انتشارات چهر.
- دینوری، ابوحنیفه احمد پسر داوود(؟). اخبارالطوال. ترجمه صادق نشأت. تهران بنیاد فرهنگ ایران.
- راولینسون، هنری(۱۳۶۲). سفرنامه ڕاولینسون. ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند. تهران انتشارات آگاه.
- رزم، آرا علی(۱۳۲۰). جغرافیای نظامی ایران لرستان. بی جا.
- زکی، بیگ محمد امین (۱۳۸۰). زبده تاریخ کرد و کردستان، تهران نشر توس.
- ساکی، علی محمد(۱۳۴۳). جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان. لرستان کتابفروشی محمدی خرم آباد.
- شیروانی، حاج زین العابدین (۱۳۱۵). بستان السیاحه، انتشارات کتابخانه سنایی.
- شیروانی، حاج زین العابدین (۱۳۳۹). ڕیاض السیاحه، تصحیح و مقابله مرحوم اصغر حامد ڕبانی، تهران انتشارات سعدی.
- طاهری، طیب.(۲۰۰۷). سرانجام (کلامهای یارسان). عراق، سلیمانیه، انستیتو فرهنگی کرد.
- طاهری، طیب.(۲۰۰۹). تاریخ و فلسفهی سرانجام (شرحی بر نحلههای فکری و اعتقادی کردستان). عراق، ههولیر دهزگای مکریانی.
- طاهری، طیب(۱۳۹۷). پیرها، باباها و کاکاهای یارسان در لرستان.
- غضنفری، اسفندیار (۱۳۷۸). گلزار ادب لرستان، تهران نشر مفاهیم.
- قاسمی، فرید (۱۳۷۸). کتاب لرستان مجموعه مقالات، تهران نشر حروفیه.
- کرد، مراد(۱۳۸۸). شناسنامه و تاریخ کامل بختیاری قوم کرد و لر. اصفهان نشر آسمان نگار.
- گلزاری، مسعود(؟). کرمانشاهان-کردستان. سلسله انتشارات انجمن آثار ملی شماره ۱۴۷.
- مردوخ، محمد(۱۳۷۹). تاریخ مردوخ. تهران نشر کارنگ.
- مستوفی، حمدالله(۱۳۳۶). نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران انتشارات طهوری.
- مستوفی، حمدالله(۱۳۳۹). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران انتشارات امیرکبیر.
- مسعودی، علی بن حسین(۱۳۶۵). التنبیه الأشرف. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران انتشارات علمی و فرهنگی.
- مصاحب، غلامحسین (؟)دایرهالمعارف فارسی. به سرپرستی غلام حسین مصاحب. تهران انتشارات امیرکبیر.
- مقدسی، شمس الدین(۱۳۶۱). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم.
- دبیر مقدم، محمد (۱۳۸۷). زبان، گونه، گویش و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی. ادب پژوهی. شماره پنجم تابستان و پائیز ص۱۲۸-۹۱.
- مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ(۱۳۶۲).دوسفرنامه درباره لرستان. ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، لیلی بختیاری. تهران انتشارات بابک.
- مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ(۱۳۷۹). کرد. ترجمه حبیب الله تابانی. تهران نشر گستره.
- ناذکائی، پرویز(۱۳۷۵). باباطاهرنامه. تهران انتشارات توس.
- ندیم، محمدبن اسحاق(۱۳۴۳). الفهرست. ترجمه م. ڕضا تجدد. انتشارات کتابخانه ابن سینا.
- نطنزی، معین الدین(۱۳۳۶). منتخب التواریخ. به تصحیح ژان اوبن. تهران انتشارات خیام.
- هدایت، ڕضاقلی خان(۱۳۸۰) تاریخ ڕوضه الصفای ناصری.
